ZWARTE GATEN

augustus 31, 2013 1 reactie

← C : COSMOS

Kernwoorden

Astronomie http://www.allesoversterrenkunde.nl/#!/_search/?terms=zwart gat http://www.astroblogs.nl/?s=zwarte+gaten+

zwarte gaten.docx (1.7 MB) <–ARCHIEF

http://nl.wikipedia.org/wiki/Zwart_gat

http://en.wikipedia.org/wiki/Black_hole

http://www.urania.be/astronomie/dossiers/zwarte-gaten

Vervorming van ruimte en tijd in een zwart gat

http://www.urania.be/astronomie/dossiers/zwarte-gaten/Vervorming-van-ruimte-en-tijd

Gravitatie of zwaartekracht wordt als natuurkracht volledig beschreven door de Algemene Relativiteitstheorie van Albert Einstein (1916).

Deze theorie ligt aan de basis van het begrip “zwart gat”. In een driedimensionele ruimte wordt de positie van een lichaam in de ruimte door drie coördinaten vastgelegd.
Bij Einstein zijn er vier: drie ruimtelijke coördinaten en de tijd. Men spreekt niet meer over ruimte en tijd afzonderlijk, maar over de ruimtetijd.

Zonder gravitatieveld (ver uit de buurt van massa’s) blijven ruimte en tijd onaangetast. Een kubieke meter is dezelfde overal in het heelal en de tijd verloopt zoals het constante debiet van een rivier.

Naarmate het gravitatieveld sterker wordt, bijvoorbeeld bij het naderen van een zwart gat, wordt niet alleen de ruimte steeds meer vervormd, maar ook het tijdsverloop wordt alsmaar minder lineair. Juist boven het oppervlak van een zwart gat zijn beide zo sterk vervormd en verweven, dat ze niet meer te onderscheiden zijn. De tijd staat stil.

– See more at: http://www.urania.be/astronomie/dossiers/zwarte-gaten/Vervorming-van-ruimte-en-tijd#sthash.cGGtddRd.dpuf

———————————————————————————————————————————————————————–

“THEORETISCHE KOSMOLOGIE ” ……of Gazettenprietpraat ?

Het is en blijft vandaag meestal nog bij theoretische astronomie en kosmologie, : Vele ” theorieën” al dan niet wiskundig, maar niet echt veel feiten of zekerheden.
- wiskundige astronomie-kosmologie ligt al jaren onder vuur staat, omdat de praktijk-observaties dingen laten zien die op allerlei manieren kunnen worden geinterpreteerd en ook steeds weer anders dan bepaalde wiskundige modellen voorspellen : daarom zijn en blijven het ook theorieën, theorieën met de vleet maar feiten zijn er maar heel weinig te vinden.
Het enige wat dat bij het publiek veroorzaakt , is dat vele mensen deze “theorieën” gaan aannemen als zijnde feiten,

Wetenschappers zelf doen daar gretig aan mee en zijn zelfs de aanzet er voor…en dat is heel erg jammer.
Omdat mede hierdoor de geloofwaardigheid van de gehele wetenschap een deuk krijgt.

Om het nog niet te hebben dat weerlegde theorieën, nog steeds worden gehanteerd en in stand gehouden..waarom is voor mij een raadsel..

Maar , eens je goed beseft dat de theoretische astronomie en kosmologie niet veel feiten hebben, kan het best wel boeiend worden…ik vraag me altijd af wat word het de volgende keer weer.

Honderden zwarte gaten 27/10/07 –

Een internationaal team van astronomen heeft honderden zwarte gaten ontdekt. De ontdekking is het eerste concrete bewijs dat de meeste melkwegstelsels zwarte gaten produceren als ze zo’n drieëneenhalf miljard jaar oud zijn. Het heelal is ongeveer 14 miljard jaar geleden ontstaan.Het totale aantal zwarte gaten is door de recente ontdekking verdubbeld. “We hadden het topje van de ijsberg al gezien in onze zoektocht naar deze objecten, maar nu zien we de ijsberg zelf”, aldus sterrenkundige Mark Dickinson.

Satelliet vindt miljoenen zwarte gaten

Met een Amerikaanse satelliet hebben sterrenkundigen ongeveer 2,5 miljoen kolossale zwarte gaten in het heelal gevonden.

NU.nl/Allesoversterrenkunde.nl

30 augustus 2012

Daarnaast werden ongeveer 1000 melkwegstelsels ontdekt die waren verborgen achter dichte stofwolken Dat heeft de Amerikaanse ruimtevaartorganisatie NASA woensdag (lokale tijd) bekendgemaakt.

Zwarte gaten zijn gebieden in de ruimte waar de zwaartekracht zo sterk is dat alles wordt opgeslokt. Zelfs licht kan niet ontsnappen. De zwarte gaten zijn daardoor niet te zien met het blote oog. Ze zijn wel op te sporen met infrarood licht.

De geavanceerde satelliet WISE, wat staat voor Wide-field Infrared Survey Explorer, maakt gebruik van die techniek.

IRAS

De WISE werd eind 2009 gelanceerd. De Amerikaanse ruimtetelescoop is de opvolger van een baanbrekende Nederlandse sonde, de Infra-Rood Astronomische Satelliet (IRAS) uit 1983.

De IRAS registreerde ongeveer 300.000 bronnen van infrarood licht, waaronder zes nieuwe kometen en meer dan 20.000 sterrenstelsels.

Astronomen weten nu ‘alles’ van het zwart gat dat deel

uitmaakt van de dubbelster Cygnus X-1

18 november 2011

Voor het eerst is het astronomen gelukt om een volledige beschrijving te geven van een zwart gat.

Cygnus X-1

http://www.sun.org/images/black-hole-cygnus-x-1

De nauwkeurige metingen maken het mogelijk om de complete geschiedenis van het ongeveer zes miljoen jaar oude object te reconstrueren.

Het zwarte gat, dat deel uitmaakt van de dubbelster Cygnus X-1 draagt, is al bijna vijftig jaar een begrip in de sterrenkunde. Het heeft een normale ster als begeleider, waar hij materie van wegsnoept. Bij deze overdracht wordt de materie dermate heet, dat zij röntgenstraling uitzendt. Het zwarte gat zelf zendt geen enkele waarneembare vorm van straling uit. Hierdoor kunnen er maar drie stukjes informatie over zo’n object worden verzameld: zijn massa, zijn rotatiesnelheid en zijn elektrische lading.

Elektrische lading

Dankzij nieuwe metingen met drie röntgensatellieten en de VLBA, een groot Amerikaans netwerk van radiotelescopen, zijn de massa en rotatiesnelheid van het zwarte gat nu beter bekend dan ooit. Zijn elektrische lading is vrijwel nul. De VLBA-metingen hebben uitsluitsel gegeven over de afstand van Cygnus X-1.

Deze blijkt 6070 lichtjaar te bedragen, waar eerdere schattingen uitkwamen op 5800 tot 7800 lichtjaar. Uit de combinatie van deze nieuwe afstand en de gegevens die de afgelopen twintig jaar met de röntgensatellieten zijn verzameld, blijkt dat het zwarte gat in Cygnus X-1 bijna vijftien keer zo zwaar is als onze zon en meer dan achthonderd keer per seconde om zijn as tolt. De VLBA-metingen hebben verder laten zien dat Cygnus X-1 maar heel traag beweegt ten opzichte van de sterren in zijn omgeving.

Dat wijst erop dat het zwarte gat bij zijn geboorte geen grote ‘schop’ heeft gekregen. En dat versterkt het al bestaande vermoeden dat de ongeveer honderd zonsmassa’s wegende ster waaruit hij is voortgekomen geen supernova-explosie heeft ondergaan, maar ‘stilletjes’ in elkaar is gezakt.

Kleinste zwarte gat ooit ontdekt

16 december 2011 Caroline Kraaijvanger 2

Onderzoekers hebben een piepklein zwart gat waargenomen. Het is het kleinste zwarte gat dat tot op heden is ontdekt.

Het zwarte gat heeft een massa die waarschijnlijk kleiner is dan drie zonsmassa’s. En dat is opvallend weinig. Astronomen hebben berekend dat een zwart gat met een iets kleinere massa dan dit exemplaar niet eens kan bestaan.

Röntgenstraling
De onderzoekers ontdekten het zwarte gat met behulp van NASA’s Rossie X-ray Timing Explorer (RXTE). Naast het zwarte gat bevindt zich een ster. Het gas hiervan stroomt richting het zwarte gat en vormt een schijf rond het zwarte gat. Het gas in deze schijf is bijzonder heet en stoot röntgenstraling uit.

Hartslag
De energie en intensiteit in de gasschijf verandert. Met de RXTE kunnen de onderzoekers die veranderingen waarnemen en conclusies trekken over de grootte en massa van het zwarte gat. RXTE meet namelijk het röntgenpatroon van het zwarte gat. Dit röntgenpatroon vormt de hartslag van een zwart gat. De onderzoeker vergeleken de hartslag van het nieuwe zwarte gat met de hartslag van het veel grotere zwarte gat GRS 1915. De verschillen zijn groot (zie ook onderstaand filmpje).

Een kleiner zwart gat heeft een snellere ‘hartslag’. Onderzoeker Diego Altamirano vergelijkt de hartslag van een groot en klein zwart gat met de hartslag van respectievelijk een olifant en muis. “de hartslag van een muis is veel sneller en dat geldt ook voor de hartslag van het veel lichtere zwarte gat dat wij hebben onderzocht.”

Bronmateriaal:
“Astronomen observeren de ‘hartslag’ van een piepklein zwart gat” – Astronomie.nl
De afbeelding bovenaan dit artikel is gemaakt door ESO/L. Calçada (via Wikimedia Commons).

Grootste zwarte gaten ooit ontdekt

05 december 2011 Caroline Kraaijvanger 5

Wetenschappers hebben relatief dichtbij twee enorme zwarte gaten ontdekt die de boeken in gaan als de grootste ooit.

De twee zwarte gaten hebben een massa die bijna tien miljard groter is dan die van onze zon. Het grootste zwarte gat dat onderzoekers hiervoor aantroffen, was met een massa van 6,3 miljard keer de massa van onze zon een stuk kleiner.

De twee enorme zwarte gaten bevinden zich in het centrum van twee sterrenstelsels: NGC 3842 en NGC 4889. Hoewel de onderzoekers wel vermoedden dat zulke grote zwarte gaten bestonden, waren deze nog nooit echt gevonden.

De onderzoekers ontdekten en bestudeerden de zwarte gaten met behulp van telescopen in de ruimte en op aarde. Hun bevindingen publiceerden ze in het blad Nature.

Bronmateriaal:
“Team sees biggest black holes yet” – BBC.co.uk
De foto bovenaan dit artikel is gemaakt door NASA.

°10 Miljard keer groter dan onze zon…..

volgens mij is OJ 287 een zwart gat van 18 miljard zonnemassa’s.

ik kan me niet voorstellen hoe een enorme hoeveelheid energie dat ding opwekt, en hoeveel dat ding vernietigt.. Maar ik dacht dat de Quasar’s die ze vinden groter waren, of heb ik het dan fout?

een Quasar is iets heel anders dan een zwart gat

Een quasar is een randverschijnsel van een zwart gat, m.a.w. de schijf materie (en gas) die rond de event horizon van een zwart gat draait.
Uiteraard zijn deze groter dan het zwarte gat zelf…

het bijzondere van een zwart gat is dat de massa van (hier)18 miljard zonnen is samengepakt op een bijzonder klein punt, waardoor een lucifersdoosje vol ” materie “miljoenen kilo’s zou wegen.

Grootste zwarte gat eet van twee walletjes

26 maart 2012 om 16:37 uur door Caroline Kraaijvanger 3

Wetenschappers denken eindelijk te weten hoe de grootste zwarte gaten ooit zo groot konden worden.

Sommige zwarte gaten zijn enorm groot. Neem bijvoorbeeld het zwarte gat in het hart van onze Melkweg. Het is vier miljoen keer zwaarder dan onze zon. Maar dat zwarte gat is nog niet eens het zwaarste zwarte gat ooit gevonden: er zijn ook zwarte gaten die vele malen zwaarder zijn. En in december werd nog een zwart gat ontdekt dat bijna achtien miljard keer de massa van onze zon heeft.

Groeispurt
“Deze enorm massieve zwarte gaten waren al volgroeid toen het universum nog heel jong was: minder dan een tiende van de huidige leeftijd,” vertelt onderzoeker Andrew King in een persbericht. Grote vraag was dan ook altijd: hoe konden deze zwarte gaten zo snel groeien?

Twee walletjes
Normaalgesproken groeien zwarte gaten doordat ze gas naar binnen trekken. Maar dat gaat vrij langzaam: te langzaam om binnen zo’n korte tijd een enorm zwart gat te vormen. Maar hoe waren de zwarte gaten dan zo groot geworden?

De onderzoekers bedachten dat de grootste zwarte gaten misschien wel van meerdere walletjes aten. Wat nu als het gas (hun ‘voedsel’) niet van één kant, maar uit meerdere richtingen kwam?

Met behulp van simulaties probeerden ze dat te achterhalen. Ze bestudeerden met behulp van modellen een zwart gat met twee gasschijven. Na enige tijd worden de schijven groter en botsen ze, waarop een enorme hoeveelheid gas zo in het zwarte gat verdwijnt. Hierdoor kunnen zwarte gaten opeens 1000 keer sneller groeien, zo schrijven de onderzoekers in hun paper.

Of de grootste zwarte gaten ook werkelijk op deze manier groot zijn geworden, blijft natuurlijk onduidelijk. “We weten niet precies hoe gas in het vroege universum in sterrenstelsels vloeide,” benadrukt King. Maar de theorie is overtuigend.

Bronmateriaal:
“Astronomers put forward new theory on size of black holes” – Le.ac.uk
De afbeelding bovenaan dit artikel is gemaakt door ESO.

Heeft de wetenschap enig idee hoeveel tijd het nodig heeft voor zo’n enorme zwarte gaten zulke grootte hebben, ? —> “het is amper kort na de oerknal gebuurt,” ik begin toch stilaan te twijfelen aan de huidige 13,7miljard jaar , sinds ontstaan van ons universum.

( Sommige vroegere artikels beweerden dat )…..sterren zijn gevonden , amper 200 miljoen jaar na het ontstaan van ons universum,maar helaas lees ik het vervolg hier niets meer over…….,hier klop iets niet over die 13,7 miljard… ?

Superzwaar zwart gat blaast stof weg

EOS 21 juni, 2013 -| Door Eddy Echternach

Tekening van de omgeving van het superzware zwarte gat in melkwegstelsel NGC 3783.

Een wind van stof worden door het zwarte gat geblazen.

Gedetailleerde waarnemingen met de Europese Very Large Telescope Interferometer laten zien dat zich boven en onder de materieschijf rond het superzware zwarte gat in de kern van sterrenstelsel NGC 3783 veel koel stof bevindt. Het lijkt erop dat dit stof door het zwarte gat wordt weggeblazen.

In de afgelopen twintig jaar hebben astronomen ontdekt dat bijna alle sterrenstelsels een enorm zwart gat in hun centrum hebben. Sommige van deze zwarte gaten groeien door materie uit hun omgeving aan te trekken. Bij dat proces ontstaan de meest energierijke objecten in het heelal: actieve galactische kernen (AGN’s).

De superzware zwarte gaten in deze AGN’s zijn omringd door ‘donuts’ van kosmisch stof dat uit de omringende ruimte is opgeslokt. Vermoed werd dat de sterke infraroodstraling die de AGN’s produceren grotendeels van deze stofringen afkomstig is.

De nieuwe waarnemingen laten echter zien dat dit niet zo is: boven en onder de hoofdring, die uit heet stof bestaat, bevinden zich enorme hoeveelheden koeler stof die óók een bron van infraroodstraling zijn.

Het koele stof komt als een soort wind van het zwarte gat af.

Blijkbaar voedt het zwarte gat zijn onverzadigbare honger met materiaal uit de nabije omtrek, maar door de intense straling die hierbij ontstaat wordt een deel van het materiaal weer weggeblazen.

Het is nog onduidelijk wat het nettoresultaat van deze twee processen is en wat dit betekent voor de groei en ontwikkeling van de superzware zwarte gaten in sterrenstelsels.

De Very Large Telescope Interferometer staat in het noorden van Chili. Het instrument bestaat uit wisselende combinaties van de afzonderlijke telescopen van de Very Large Telescope (VLT). Door de lichtbundels van deze telescopen met elkaar te combineren ontstaat een instrument met een beeldscherpte die gelijk is aan die van een 130-meter telescoop. (ee)

http://www.spacepage.be/nieuws/eso-persberichten/stoffige-verrassing-rond-reusachtig-zwart-gat

Superzwaar Zwart gat laat sterren ontstaan

2 februari 2012

http://en.wikipedia.org/wiki/Supermassive_black_hole

– De laatste tijd zijn de superzware zwarte gaten in de kernen van sterrenstelsels nogal eens beschuldigd van het afbreken van het stervormingsproces in hun omgeving.

Foto: NU.nl/Allesoversterrenkunde.nl

Maar het blijkt ook anders te kunnen.

Een internationaal team van astronomen heeft aanwijzingen gevonden dat het zwarte gat in het nabije stelsel Centaurus A de stervorming juist lijkt te bevorderen.

http://en.wikipedia.org/wiki/Centaurus_A

De zwarte gaten in de kernen van sterrenstelsels worden soms ‘actief’. Dat wil zeggen dat ze, materie uit hun omgeving opslokken en deels met grote kracht weer terug de ruimte in blazen.

Weggeblazen

Daarbij wordt veel gas uit hun stelsel weggeblazen – gas dat anders voor de vorming van nieuwe sterren zou zijn gebruikt. Op nieuwe Hubble-opnamen van het stelsel Centaurus A is te zien hoe de ‘straalstroom’ van het zwarte gat van dit stelsel op ongeveer 10.000 lichtjaar van de kern op een gaswolk is gestuit.

Daarbij is het aanwezige gas klaarblijkelijk samengedrukt, want in de gaswolk zijn jonge sterren te zien.

Superzware zwarte gaten lijken dus een dubbelrol te spelen in het stervormingsproces.

10/01/2012 Zwart gat schiet gaskogels de ruimte in
14/12/2011 Galactisch zwart gat wordt gevoerd
18/11/2011 Astronomen weten nu ‘alles’ van zwart gat
25/10/2011 ‘Zwarte gaten toch groot door wisselwerking sterrenstelsels’

Eerste middelzware zwarte gat ontdekt

sterrenstelsel ESO 243-49

06 juli 2012 Caroline Kraaijvanger 3

Voor het eerst is er overtuigend bewijs gevonden voor het bestaan van een zwart gat dat niet superzwaar, maar ook niet superlicht is. Het zwarte gat is middelzwaar.

Voor astronomen op dit zwarte gat stuitten, was er enkel overtuigend bewijs voor twee varianten zwarte gaten. Superzware zwarte gaten, met een massa die een miljoen tot een miljard keer groter is dan die van onze zon. En lichte zwarte gaten die slechts drie tot dertig keer de massa van de zon hebben. “Dit is het eerste object waarvan we helemaal zeker zijn dat het een middelzwaar zwart gat is,” stelt onderzoeker Sean Farrell.

HLX-1
Het zwarte gat heeft de naam HLX-1 gekregen en bevindt zich in het sterrenstelsel ESO 243-49 (zie de foto hierboven). Dit sterrenstelsel bevindt zich op een afstand van zo’n 300 miljoen lichtjaar van de aarde.

Röntgenstraling
De onderzoekers ontdekten het zwarte gat doordat het een heel heldere bron van röntgenstraling bleek te zijn. “Een aantal andere heldere bronnen van röntgenstraling zijn in het verleden bestempeld als mogelijke middelzware zwarte gaten. Maar al deze bronnen bleken uiteindelijk zwarte gaten met een kleine massa te zijn.” HLX-1 is dat zeker niet. “Het (zwarte gat, red.) is tien keer helderder dan deze andere kandidaten en we zijn zeker dat het een middelzwaar zwart gat is.” Het zwarte gat heeft een massa van maximaal 90.000 keer de massa van de zon. Het is een ruwe schatting: waarschijnlijker is dat het zwarte gat een massa van ongeveer 20.000 keer de massa van de zon heeft.

Eentje maar?
Dat er tot op heden maar één middelzwaar zwart gat is aangetroffen, is niet zo verwonderlijk als het lijkt. Wetenschappers ontdekken zwarte gaten aan de hand van de röntgenstraling die deze uitstoten. Maar zwarte gaten stoten die straling alleen uit wanneer ze gas tot zich nemen. Wanneer een zwart gat dus niet ‘eet’, is deze niet zichtbaar.

Wetenschappers zijn blij met de vondst van het middelzware gat. “We weten niet precies hoe supermassieve zwarte gaten tot standkomen,” vertelt onderzoeker Ron Ekers. “Maar ze kunnen het resultaat zijn van twee middelzware gaten die samensmelten. Dus bewijs vinden voor zulke middelzware zwarte gaten is geweldig.”

Bronmateriaal:
“Belching black hole proves a biggie” – CSIRO.au

http://www.nu.nl/wetenschap/2852804/astronomen-ontdekken-middelzwaar-zwart-gat.html

“Het (zwarte gat, red.) is tien keer helderder dan deze andere kandidaten en we zijn zeker dat het een middelzwaar zwart gat is.”

Wat bedoelen ze met helderder? zwarte gaten hebben toch z’n grote aantrekkingskracht dat zelfs licht hier niet uit ontsnapt? (m.u.v. eventueel de polen.)

—->

De omgeving van zwarte gaten zenden wel röntgenstraling uit. als je alleen hiernaar gaat kijken zijn het dus” heldere ” röntgen-objecten ten opzichte van andere hemellichamen ( in röntgen -licht ) .

Het is helderder in de mate van röntgenstraling dat het veroorzaakt in zijn nabijheid.

Je hebt gelijk dat het zwarte gat zelf niet die straling uitzend.( ooit werd gedacht dat een zwart gat hawking- straling uitzond en uiteindelijk verdween

Maar , weet dat Dr Hawking zijn eigen theorie kort na het publiceren er van, zelf en geheel verworpen heeft als niet mogelijk.

De straling komt van materiaal dat in het zwarte gat wordt gezogen en daardoor zodanig wordt opgewarmd dat het röntgenstraling uitzend.

Dit staat in het bronartikel:

“As gas from a star or gas cloud is being sucked into a black hole, it is heated to extreme temperatures and shines in X-rays.”

Alles wat zich nog buiten de «event horizon» van het zwarte gat bevindt is dus nog zichtbaar. Ik weet niet precies welk proces ervoor zorgt dat er wordt opgewarmd, misschien dat iemand anders dat kan beantwoorden ?

Zwarte gaten vertonen vaker activiteit dan gedacht

Waarnemingen met een wereldwijd netwerk van radiotelescopen hebben laten zien dat de zwarte gaten in de kernen van verre sterrenstelsels vaker actief zijn – en daardoor groeien – dan werd gedacht.

Dit is het resultaat van onderzoek van de astronomen Seungyoup Chi, Peter Barthel en Michael Garrett uit Groningen en Dwingeloo, dat binnenkort in Astronomy & Astrophysics verschijnt.

Ook in op het eerste gezicht normale sterrenstelsels blijken zwarte gaten aanwezig te zijn die materie verorberen en daardoor gestaag groeien.

De intense straling die gewoonlijk het gevolg is van deze zogeheten accretieprocessen blijkt echter volledig aan het zicht te zijn onttrokken. (1)

Alleen een netwerk van zeer gevoelige radiotelescopen kan deze processen detecteren, (2)zo concluderen de Nederlandse astronomen.

Daarmee is het vermoeden bewezen dat de zwakke radiostraling die veel sterrenstelsels in het verre, vroege heelal vertonen, voor een deel het gevolg is van accretie door hun zwarte gaten.

Westerbork

Traditionele radiotelescopen zoals die in Westerbork kunnen de precieze aard van die radiostraling niet bepalen. Daarvoor is de techniek van Very Long Baseline Interferometry (VLBI) nodig, waarbij een netwerk van ver uit elkaar staande radiotelescopen simultaan naar een en hetzelfde object kijkt.

De vele gigabytes aan gegevens van de afzonderlijke telescopen worden later samengevoegd. Deze techniek simuleert op een digitale manier een radiotelescoop met een diameter van duizenden kilometers, wat in een zeer grote beeldscherpte en gevoeligheid resulteert.

Gebruikmakend van zo’n VLBI-netwerk van zestien radiotelescopen in Europa en de VS kon een tot voor enkele jaren geleden onmogelijk geachte recordgevoeligheid en -afbeeldingsscherpte worden bereikt. Daarmee is de accretie-activiteit van de verre sterrenstelsels nu ondubbelzinnig aangetoond.

Door: NU.nl/Allesoversterrenkunde.nl

(1)- Een zwart gat is zo zwaar dat het alles wat in de buurt komt of wat binnen het zwaartekracht veld valt, opslokt, zelfs licht (=fotonen )

-Omdat zwarte gaten omringende materie en energie opzuigen komt er ook onvoorstelbaar veel straling vrij. : Veel van het materiaal wat door een zwart gat wordt aangetrokken valt niet meteen in het zwarte gat, maar komt terecht in een schijf die draait om het zwarte gat. Dit is de accretieschijf. De temperaturen in deze schijf lopen enorm op, en als gevolg daarvan komt daar enorm veel straling vanaf. Als er veel materie aangetrokken wordt, zal er dus veel straling vrijkomen vanaf de accretieschijf.

Dat proces mag gerust worden betiteld als activiteit en is niets nieuws.Het is zelfs de reden waarom we van het bestaan van zwarte gaten weten; ze zijn immers ui zichzelf ( zonder hun accretieschijf ) onzichtbaar.

(2)Radiotelescopen hebben een veel lagere resolutie dan andere telescopen, omdat het golflengten van radiostraling veel groter is dan telescopen die andere vormen van electromagnetische straling, zoals infrarood en licht detecteren.

Om een beetje beter te kunnen achterhalen hoe radiobronnen zich gedragen (botsen, samensmelten), is voor het eerst een radiotelescoop met ongeëvenaard oplossend vermogen gebruikt, bestaande uit kleinere telescopen die aan weerszijden van de wereldbol staan.

Dankzij deze nieuwe configuratie, heeft men kunnen bepalen dat in het zeer vroege heelal al vele superzware zwarte gaten in sterrenstelsels waren die dit soort kapriolen vertoonden.

“Zwarte gaten waren eerder dan sterrenstelsels” …

Wat kwam er eerst sterrenstelsels ofde zwarte gaten in hun hun centrum. De kosmische kannibalen blijken, alvast volgens Chris Carilli van het National Radio Astronomy Observatory (NRAO), er eerder te zijn geweest.

Een internationaal team van astronomen heeft onderzoek verricht naar het eerste miljard jaar van het Universum, waarvan de leeftijd op 13,7 miljard jaar wordt geschat. De belangrijkste resultaten van deze studie zijn voorgesteld op een bijeenkomst van de Amerikaanse Vereniging van Astronomen in het Californische Long Beach.

Vroegere studies van “nabije” sterrenstelsels en het zwart gat in hun midden brachten een opmerkelijke band aan het licht tussen de massa van die zwarte gaten enerzijds en de massa van de sterren en gas die errond draaien anderzijds. De ratio tussen beide is bijna dezelfde voor een groot aantal sterrenstelsels van verschillende omvang en leeftijd. Zo bedraagt de massa van het zwart gat bijna een duizendste van de massa aan sterren en gassen errond.

“Die constante ratio wijst erop dat het zwarte gat en de materie errond elkaars groei beïnvloeden in een soort van interactieve relatie”, aldus Dominik Riechers van het Calornia Institute of Technology (Caltech) in een communiqué van de NRAO. “De grote vraag is of de ene voor de andere (aan)groeit, dan wel of ze samen (aan)groeien en hun massaratio gedurende dit hele proces aanhouden”.

Om die vraag op te lossen, gebruikten wetenschappers de Amerikaanse Very Large Array Radio Telescope en de interferometer op het plateau de Bure in Frankrijk om naar de prille jeugd van het universum – tot een miljard jaar na de Big Bang – en de geboorte van de eerste sterrenstelsels te “kijken”. Aan de orde was of die massaratio al dan niet constant bleek. Volgens Fabian Walter van het Max-Planck Instituur voor Radio-Astronomie gaven de metingen aan dat de in onze buurt vastgestelde constante massaratio er toen niet was. De massa van de zwarte gaten was veel groter, wat als implicatie heeft dat zwarte gaten er eerst waren.

De volgende stap is uitvlooien hoe zwarte gaten en de sterren plus gassen errond elkaars groei hebben beïnvloed, aldus Riechers. “We weten niet welk mechanisme er speelt en waarom er op een zeker ogenblik een standaard massaratio is opgedoken”.

Daarvoor is het nodig te begrijpen hoe de eerste sterren en sterrenstelsels zich in de piepjonge kosmos hebben gevormd, zegt Carilli. (belga/jv)

08/01/09

Zwarte gaten bouwen eigen sterrenstelsel …

Uit recente opnamen met de extreem grote telescoop van de ESO (Europese Zuidelijke Sterrenwacht) in Chili blijkt dat zwarte gaten wellicht hun eigen sterrenstelsel bouwen. Dat meldt de Nederlandse Onderzoekschool voor Astronomie.
Geen licht
Een zwart gat is een bolvormig gebied in het heelal met zo’n sterke zwaartekracht dat er geen licht uit kan ontsnappen. Bij de zwarte gaten bevinden zich vaak sterren of andere objecten. Maar wie was daar het eerst? “Onze onderzoeksresultaten duiden erop dat superzware zwarte gaten stervorming kunnen bewerkstelligen en zo hun eigen sterrenstelsel bouwen”, zegt David Elbaz, een van de onderzoekers van ESO in het wetenschappelijk tijdschrift Astronomy & Astrophysics.

Quasar
De astronomen kwamen tot de conclusie na observatie van van een quasar, een enorm helder object miljarden lichtjaren verwijderd van de aarde. Algemeen wordt aangenomen dat het hart van een quasar bestaat uit een zwart gat. Van deze quasar HE450-2958 was geen sterrenstelsel bekend. Het zou schuilgaan achter enorme hoeveelheden stof. Met de Chileense supertelescoop ontdekten de astronomen geen stof, maar wel een sterrenstelsel in de buurt van de quasar dat aan de lopende band sterren produceert, zo’n 350 per jaar. Dat is honderd keer zoveel als gebruikelijk voor sterrenstelsels in het nabije heelal. (anp/sam)

Lees ook

…

30/11/09

Zwart gat bij Zwaan 7.800 lichtjaar ver van Aarde

4/12/09 –

(archieffoto)

De afstand van de aarde tot een zwart gat in de nabijheid van het sterrenbeeld Zwaan is ‘slechts’ 7.800 lichtjaar, meldt ruimte-instituut SRON. De afstand is veel kleiner dan deskundigen eerder dachten, staat in The Astrophysical Journal. Een lichtjaar is ongeveer 100.000 miljard kilometer.hoekverschuiving
Een internationaal team van sterrenkundigen heeft de radiostraling van het zwarte gat en zijn begeleidende ster, V404 Cygni, gemeten. Hierbij hebben zij gebruikgemaakt van zogenoemde hoekverschuiving van het duo. Deze meetmethode kent een relatief kleine foutmarge, namelijk minder dan zes procent.40 kilometer per seconde
Uit de metingen leiden de sterrenkundigen af dat dit zwarte gat is ontstaan uit een supernova-explosie. Het beweegt zich met een snelheid van 40 kilometer per seconde door de ruimte. Onderzoeker Peter de Jong hoopt via dit onderzoek een beter beeld te krijgen van het ontstaan van zwarte gaten. (belga/sam)

Zwarte gaten in onze Melkweg

Op 09/11/’04 ontdekten Franse astronomen in het centrum van onze Melkweg een tweede zwart gat, zo bericht het wetenschappelijke vakblad Nature

Een team rond Jean-Pierre Maillard van het Instiutuut voor Astrofysica in Parijs loerde naar zeven sterren die rond een zwart gat draaien en die daarmee de aanwezigheid van het anders onzichtbare object IRS 13E verraadden. Het zwart gat heeft 1.300 keer de massa van onze Zon en is daarmee relatief klein.

Drie jaar geleden ontdekten Amerikaanse astronomen een enorm zwart gat, Sagittarius A, in het centrum van ons sterrenstelsel. Het heeft 2,6 miljoen keer de massa van onze ster.

Het door het Franse team ontdekte object bevindt zich op drie lichtjaren daarvandaan, wat kosmisch gezien vlakbij is. De Fransen vermoeden dat ons sterrenstelsel, zelfs dichter bij ons, nog zwarte gaten herbergt.

Zwarte gaten zijn objecten die zodanig veel aantrekkingskracht uitoefenen dat zij alle omgevende materie opslokken en zelfs geen licht laten ontsnappen. De Franse ontdekking verschijnt ook in het vakblad Astronomy and Astrophysics.

“Grote ZWARTE GAT in onze Melkweg

Zwart gat in onze Melkweg is even hyperactief

07 november 2012 Caroline Kraaijvanger 5

Wetenschappers zijn er getuige van geweest hoe het zwarte gat in het hart van onze Melkweg de helderste röntgenuitbarsting ooit geobserveerd, heeft geproduceerd. De uitbarsting was 150 keer helderder dan normaal.

De onderzoekers volgden de uitbarsting gedurende een uur. Daarna begon de activiteit van het zwarte gat – dat ook wel bekend staat als Sagittarius A – weer af te nemen.

Uitbarsting
De wetenschappers hopen dat hun waarnemingen meer duidelijkheid zullen verschaffen over de dagelijks bezigheden van een zwart gat op leeftijd. Met het oog op de grootte van het zwarte gat creëert het eigenlijk vrij weinig energie. Maar ongeveer één keer op een dag komt het zwarte gat tot leven en produceert een uitbarsting van röntgenstraling.

Trager leven
Een zwart gat verorbert materie die te dicht bij het gat in de buurt komt. Wanneer deze dat doet, geeft deze enorm veel energie af, ook in de vorm van röntgenstraling. Maar wanneer een zwart gat ouder wordt, wordt het trager en eet het minder. En dus worden die röntgenuitbarstingen ook minder helder. Sagittarius A is zo’n zwart gat op leeftijd.

Asteroïde?
En nu zorgde dat zwarte gat dus voor een toch wel behoorlijk spectaculaire uitbarsting, zo meldt het blad The Astrophysical Journal. “Opeens eet Sagittarius A om wat voor reden dan ook veel meer,” vertelt onderzoeker Michael Nowak. “Een theorie is dat een asteroïde zo nu en dan te dicht bij het zwarte gat komt, het zwarte gat zich uitstrekt en de asteroïde aan stukken scheurt, het materiaal opeet en het omzet in straling, waardoor je van die grote rontgen uitbarstingen ziet.”

Uit nader onderzoek moet blijken of zo’n plotselinge schranspartij vaak voorkomt. De onderzoekers willen het zwarte gat gedurende iets meer dan een maand gaan bestuderen om meer te weten te komen over de activiteiten ervan. Ook hopen ze natuurlijk een verklaring te vinden voor de oplevingen van het zwarte gat.

Bronmateriaal:
“A burst of activity in the middle of the Milky Way” – MIT.edu
De foto bovenaan dit artikel is gemaakt door NASA / MIT / F. Baganoff et al.

Het lijkt me stug dat de leeftijd van een zwart gat er iets toe doet. Het enige dat telt is wat er te dicht in de buurt komt.

Zwart gat in Melkweg is dol op asteroïden

2.08.12 Caroline Kraaijvanger 15

Alles wijst erop dat het zwarte gat in het midden van ons sterrenstelsel met regelmaat enorme asteroïden verslindt.Dat schrijven wetenschappers. Ze baseren hun conclusies op observaties van Chandra: een satelliet die röntgenstraling kan zien.

Helder
Chandra bestudeert het zwarte gat in het centrum van ons sterrenstelsel – Sagittarius A genaamd – al enige tijd. En ongeveer één keer per dag ziet de satelliet hoe het zwarte gat opeens meer röntgenstraling uitstoot. Hierdoor wordt het zwarte gat gedurende korte tijd ‘helderder’. Soms is het maar een klein verschil in helderheid. Soms wordt het zwarte gat echter honderd keer helderder dan normaal.

Asteroïde
Wetenschappers denken dat nu te kunnen verklaren. Ze denken dat zich rondom Sagittarius A biljarden asteroïden en kometen bevinden. Wanneer deze te dicht (dat wil zeggen: 160 miljoen kilometer of minder) bij het zwarte gat komen, worden ze door het zwarte gat in stukken gescheurd. Deze stukken komen in het hete gas rondom Sagittarius A terecht en veroorzaken dan zo’n röntgenuitbarsting. De brokstukken van de asteroïden en kometen verdwijnen uiteindelijk in het zwarte gat.

Groot
“De baan van een asteroïde kan veranderen wanneer deze te dicht bij een ster of planeet nabij Sagittarius A komt,” vertelt onderzoeker Sergei Nayakshin. “Als deze richting het zwarte gat wordt geslingerd is deze verdoemd.”

En het zijn ook zeker niet de kleinste asteroïden die door het zwarte gat worden verorberd. Sommige waargenomen röntgenuitbarstingen kunnen alleen ontstaan als een asteroïde met een straal van meer dan tien kilometer uit elkaar wordt getrokken. Waarschijnlijk verorbert het zwarte gat ook wel kleinere asteroïden, maar dat kunnen we moeilijk zien: die röntgenuitbarstingen zijn namelijk maar klein.

Het onderzoek doet vermoeden dat zich rondom het zwarte gat heel veel asteroïden bevinden. De onderzoekers hebben het namelijk even doorgerekend.

Het zwarte gat bestaat al zo’n tien miljard jaar. In die periode heeft het zwarte gat enkele biljaren asteroïden van hun ster of planeet verwijderd. Slechts een klein deel ervan is ook daadwerkelijk door het zwarte gat verslonden, dus er moeten zich nabij Sagittarius A nog voldoende asteroïden bevinden.

Bronmateriaal:
“NASA’s Chandra Finds Milky Way’s Black Hole Grazing on Asteroids” – NASA.gov
De foto bovenaan dit artikel is gemaakt door xx (cc via Flickr.com).

Ik vraag me vaak af wat er gebeurd met objecten die in een zwart gat verdwijnen. Zijn ze dan volledig vernietigd of verdwijnen ze ergens naar toe?

°Die worden geZIPed

° een object verdwijnt nooit erin, het wordt erin getrokken en dan komt er ‘‘hawking straling” vrij …….S. Hawking heeft dat naar zichzelf vernoemt en dacht eerst dat die hawking straling verloren ging. Er is een vrij gemakkelijk documentaire hierover, “through the wormhole,” ken je misschien al, er zijn 8 afleveringen met elk een onderwerp

—> In een zwart gat is de zwaartekracht zo groot dat alle ruimte binnen het atoom niet meer bestaat en zelf de deeltjes zo tegen elkaar worden gedrukt dat ze “verplettert” worden, resultaat: straling c.q. energie E=M.C2 of m.a.w. de massa is vervlogen en heeft plaats gemaakt voor energie —> het object verdwijnt erin, maar het blijft “omgezet ” bestaan—-> komt er dus onder de vorm van een hawking straling uit* weer uit .

ECHTER
- Dr Hawking heeft zijn eigen theorie kort na het publiceren ervan, zelf en geheel verworpen heeft als niet mogelijk.—> Er is wel straling maar die komt dus NIET van / uit het zwarte gat( of als een soort uitgebraakt energie- restant van de materie die erin werd gezogen ); maar van de materie aan de randen van het zwart gat en die op het punt staat erin te worden gezogen
Opmerkelijk . de achterkant van een zwart gat is(WORDT VERONDERSTELD °) identiek te zijn aan de voorkant. ?

* Een zwart gat trekt naar mijn mening een deur open naar een ander universum…..Een soort wormhole.

ER gaat dus een object in …. ja ….. en Ik vraag me vervolgens altijd af,wat er aan de anderen kant weer uit komt.

–—–> er gaat helemaal niets door ….. een wormgat is geen tunnel … er komt GEEN straling uit een zo genaamd wormgat …Dat een zwart gat zelf straling uitzend is fout ….dt heeft S.Hawking zelf heroepen ….straling onstaat aan de randen van het gat door de materie/energie die op het punt staat in het gat te vallen

Dus ” …..Ze geven en nemen energie van een ander universum. Het is een cyclus. Net zoals melkwegstelsels elkaar opslokken. Zwarte gaten stoten ook energie uit. Vandaar dat we ze kunnen waarnemen. (Dat is energie uit een ander universum.? … of een terug uitbraken ? ) ” ………is volslagen achterhaald door nieuwe modellen -bouw en verdere meer doorgedreven theoretische overwegingen

—–> Ik dacht dat het de de speciale relativiteitstheorie is die voorspelde dat de materie weer elders tevoorschijn komt. Geldt dit ook niet voor wormgaten?

° relativiteitstheorie zegt allemaal niets over zwarte gaten .
° de speculatie is dat een zwart gat =een wormgat // en dat materie dat in een “wit gat” beland ergens weer verschijnt……

°Witte gaten zijn alleen nog niet gevonden. en

°wormgaten als tunnels tussen twee ( of meerdere ) universa zijn ook alleen nog maar speculatie ….(of wishtfull thinking ? )

°Bovendien “zwarte gaten ” hebben ze eigenlijk ook nog nooit DIRECT gezien( er zijn echter wel indirecte aanwijzingen van hun bestaan )

—–> * http://www.scientias.nl/eerste-foto-van-zwart-gat-komt-eraan/53992 19 januari 2012 Caroline Kraaijvanger

Astronomen gaan de uitdaging aan. Zij gaan met de Event Horizon Telescope voor het eerst een zwart gat vereeuwigen.Een zwart gat vereeuwigen: het klinkt aanzienlijk gemakkelijker dan het is. Want een zwart gat slurpt alles wat zich in zijn omgeving voordoet naar binnen. Dus ook licht. En aangezien zwarte gaten alleen maar licht tot zich nemen en niets uitstoten, zijn ze onzichtbaar. Elke fotograaf kan u vertellen hoe lastig het is om iets onzichtbaars vast te leggen.

Hoe?
En toch zijn astronomen ervan overtuigd dat ze een zwart gat in beeld kunnen brengen. Hoe? Wanneer een zwart gat materie naar binnen slurpt dan draait het eerst nog even om het zwarte gat heen. Vergelijk het met badwater dat u weg laat lopen. Voor het door het putje gaat, vormt het een draaikolk rond het putje. Daarna verdwijnt het pas. Zo gaat dat ook met materie dat door een zwart gat naar binnen wordt getrokken. Wanneer die materie draait, wordt het samengeperst en gaat de materie gloeien. De gloed is wel waarneembaar, begrenst als het ware het zwarte gat en wordt ook wel de schaduw genoemd. En wanneer we die schaduw vereeuwigen, zien we ook het zwarte gat. Dat is namelijk de donkere ruimte binnen die schaduw.

Melkweg
De onderzoekers willen de proef op de som nemen met het zwarte gat dat zich in het centrum van onze Melkweg bevindt. “Tot op heden hebben we indirect bewijs dat zich in het centrum van ons sterrenstelsel een zwart gat bevindt,” legt onderzoeker Dimitrios Psaltis in een persbericht uit. “Maar zodra we de schaduw zien, is er geen twijfel meer mogelijk.”

Event Horizon Telescope
Om die schaduw waar te nemen, moet er heel wat gebeuren. Want het zwarte gat mag dan supermassief zijn. Relatief gezien is het vrij klein. Bovendien is het ook nog eens ver weg: zo’n 26.000 lichtjaar. Om het toch te kunnen zien, is dan ook een hele sterke telescoop nodig. Zo’n sterke telescoop hebben we niet, maar die kunnen we wel maken. Namelijk door zo’n vijftig grote radiotelescopen op aarde met elkaar te laten samenwerken. Samen vormen ze de Event Horizon Telescope. “In essentie maken we een virtuele telescoop met een spiegel die zo groot is als de aarde,” legt onderzoeker Sheperd Doeleman in hetzelfde persbericht uit.

Het is een prachtige uitdaging. Als het de onderzoekers lukt om de rand van een zwart gat waar te nemen dan kan onder meer Einsteins Algemene relativiteitstheorie worden getoetst.

Volgens deze theorie moet de heldere lijn die de schaduw van het zwarte gat omlijnt een perfecte cirkel vormen. Ook kan het onderzoek natuurlijk bijdragen aan een beter begrip van zwarte gaten.

Bronmateriaal:
“Scientists Prepare to Take First-Ever Picture of a Black Hole” – UAnews.org
De foto bovenaan dit artikel is gemaakt door Alain r (cc via Flickr.com).

Nieuw zwart gat ontdekt in onze Melkweg

08 oktober 2012 Caroline Kraaijvanger 1

De Swift-satelliet van NASA heeft in ons sterrenstelsel een nieuw zwart gat ontdekt. De satelliet kwam het zwarte gat op het spoor toen deze nabij het hart van de Melkweg een uitbarsting van röntgenstraling zag plaatsvinden.

Deze uitbarsting werd veroorzaakt door een röntgendubbelster. Zo’n dubbelster bestaat uit twee sterren, waarvan één exemplaar super compact is en een neutronenster of een zwart gat vormt. De waarnemingen van Swift wijzen erop dat het hierbij gaat om een zwart gat en een ster die lijkt op onze zon.

Gas van de ster stroomt richting het zwarte gat. Normaal gesproken trekt het zwarte gat het gas geleidelijk naar binnen. Maar in dit geval is dat ietsje anders. Het gas verzamelt zich gedurende decennia voor de ‘poort’ van het zwarte gat en wordt dan plots naar binnen getrokken. En dat heeft Swift nu dus waar mogen nemen. Onderzoeker Neil Gehrels benadrukt dat dat heel bijzonder is. Zulke röntgendubbelsterren waarbij één van de sterren een zwart gat is geworden, worden maar zelden waargenomen en het is voor het eerst dat Swift ze waarneemt. “Dit is echt iets waar we op hebben zitten wachten.”

De röntgendubbelster heeft de naam Swift J1745-26 gekregen. Het object bevindt zich op zo’n 20.000 tot 30.000 lichtjaar afstand. Hoe groot het zwarte gat precies is, is nog onduidelijk. “Zodra de röntgenstraling wegebt, hopen we de massa te kunnen meten en te kunnen bevestigen dat het echt om een zwart gat gaat,” vertelt onderzoeker Boris Sbarufatti.

Bronmateriaal:
“NASA’s Swift Satellite Discovers a New Black Hole in our Galaxy” – NASA.gov
De afbeelding bovenaan dit artikel is gemaakt door NASA / ESA.

Zwart gat in onze Melkweg is geen grote slokop

30 augustus 2013 Caroline Kraaijvanger 2

Impressie_zwart_gat

Impressie van het zwarte gat Sagittarius A* met daaromheen jonge sterren die grote hoeveelheden heet gas (geel en rood) uitstoten. Naast dat het gas in eerste instantie door het zwarte gat wordt aangetrokken wordt het overgrote deel weer uitgespuwd (blauw). NASA/CXC/M.Weiss

Lang dachten onderzoekers dat zwarte gaten alles wat binnen hun bereik kwam, opslokten. Maar waarnemingen van Chandra laten nu zien dat dat niet klopt. Het zijn geen onverzadigbare, holle bolle Gijzen die alles opeten, maar eerder selectieve diëters die minder dan één procent van het ‘voedsel’ dat ze aangeboden krijgen, naar binnen werken.

Vijf weken lang bestudeerde Chandra het zwarte gat in onze Melkweg: Sagittarius A*, of kortweg Sgr A*. Op basis van de waarnemingen van Chandra konden de onderzoekers voor het eerst gedetailleerd vaststellen wat het zwarte gat opslokte . En tot hun verrassing was dat zeer weinig.

Oorzaken
Minder dan één procent van de materie in de omgeving van het zwarte gat, verdwijnt uiteindelijk ook echt in het zwarte gat. Dat heeft twee redenen, zo leggen de onderzoekers in het blad Science uit.

Rondom het zwarte gat bevinden zich massieve sterren. “De massieve sterren hebben extreem snelle winden bij zich en die winden botsen en draaien met hoge snelheden in het rond,” vertelt onderzoeker Q. Daniel Wang.

Het resultaat? De gassen worden zeer heet.

“Het zwarte gat blijkt allereerst al moeite te hebben om deze hete gassen te verzamelen. Ten tweede zijn de gassen dan ook nog eens te warm om door het zwarte gat opgeslokt te kunnen worden. Het zwarte gat stoot ongeveer 99 procent van dit superhete materiaal uit en laat slechts een hele kleine hoeveelheid binnen. Dat is logisch, want hoe heter het gas is, hoe moeilijker het voor het zwarte gat is om dit gas binnen te halen.”

Sagittarius_door_chandra

Een gecombineerde opname van de omgeving van het superzware zwarte gat in het centrum van de Melkweg in röntgenstraling (blauw) en infrarood (rood en geel). De inzet toont een close-up van Sagittarius A*. De doorsnede van de afgebeelde regio is een half lichtjaar. NASA/UMass/Q.D.Wang et al./STScI //NASA /

Röntgenstraling
Het onderzoek verklaart waarom het materiaal dat zich rondom het zwarte gat bevindt bijna geen röntgenstraling afgeeft.

Het materiaal mag dan binnen handbereik van het zwarte gat zijn: slechts een klein deel ervan passeert de waarnemingshorizon, de denkbeeldige grens die materie moet oversteken wil het door het zwarte gat verorberd worden en in röntgenstraling oplichten.

“In tegenstelling tot wat sommige mensen denken, verslinden zwarte gaten niet alles wat ze naar zich toetrekken. Sgr A* vindt het blijkbaar moeilijk een groot deel door te slikken.”

Bronmateriaal:
“NASA’S Chandra Catches Our Galaxy’s Giant Black Hole Rejecting Food” – Harvard.edu
“Wang, International Team Discover Why Massive Black Holes Consume Less Material Than Expected” – UMass.edu
De foto bovenaan dit artikel is gemaakt door xx (cc via Flickr.com).

http://www.astroblogs.nl/2013/08/29/chandra-ziet-hoe-superzwaar-zwart-gat-melkweg-voedsel-weigert/

—->Misschien kan het zwaartekrachtveld van het zwarte gat het gas (of eigenlijk plasma) dat te heet is niet verder samen doen trekken.?

° – Dat superhete plasma heeft enorme explosieve elektromagnetische krachten, die aan dit zeer sterke zwaartekrachtveld kunnen weerstaan. Hierdoor wordt het hete plasma met grote kracht weggeblazen vanuit het gat in dit plaatje, dus loodrecht op de accretieschijf met de mooie kleuren hierboven.

°- Het zwarte gat ‘braakt’ dus zo alles uit wat het niet op kan slokken . Bij deze superzware zwarte gaten zit soms een dichte plasma stroom met bijna de lichtsnelheid, die doorgaat over meer dan honderdduizend lichtjaar. Als de aarde in zo’n sterrestorm zou terechtkomen zou de hele atmosfeer er door geïoniseerd en weggeblazen worden.

°- Gelukkig kan dit niet gebeuren door Sagitarius A, want die blaast niet in onze richting. Misschien echter kunnen kleinere zwarte gaten echter soms wel in onze richting gaan blazen. Deze plasma stromen zijn dan wel niet zo heftig, maar zullen wel grote effecten hebben voor de aarde als die erin terecht komt.

http://www.kennislink.nl/publicaties/ons-zwarte-gat-is-een-moeilijke-eter

De ontdekking die het universum groter maakte

Opgelost: kosmische straling komt uit supernova’s

Zwart gat stoot recordhoeveelheid materie uit

Recordsnelheid voor ster rond zwart gat

Zwart gat bestolen van sterrenstelsel

Bizar sterrenstelsel levert nieuwe inzichten in actieve zwarte

gaten

24 augustus 2013 Olaf van Kooten

Wil je de foto in een hogere resolutie zien? Dat kan hier!

Bovenstaande Hubble-foto laat een merkwaardig sterrenstelsel zien dat bekend staat als Markarian 273. De merkwaardige vorm, inclusief het heldere centrum en de lange staart (dat 130.000 lichtjaar lang is!) doen vermoeden dat het om een samensmelting tussen twee afzonderlijke sterrenstelsels gaat.

Infrarood-waarnemingen hebben uitgewezen dat de kern van het stelsel meerdere componenten bevat, maar ons zicht wordt helaas belemmerd door dichte stofwolken. Nieuwe waarnemingen hebben echter bevestigd dat het centrum van het stelsel twee actieve galactisch kernen bevat, superheldere kernen die worden aangedreven door supermassieve zwarte gaten.

In het centrum van ieder sterrenstelsel bevindt zich een supermassief zwart gat. Ondanks de spannende naam is ons supermassieve zwarte gat (Sagittarius A*) nogal rustig. Alle jonge sterrenstelsels bevatten echter een Actieve Galactische Kern of AGN. Er zijn ook voldoende AGN’s in het lokale universum, maar de vraag blijft hetzelfde: hoe en wanneer worden deze zwarte gaten actief?

Om een antwoord te vinden op deze vraag kijken astronomen naar samensmeltende sterrenstelsels. Als twee stelsels met elkaar in botsing komen, dan vallen de zwarte gaten naar het centrum van het pasgevormde “samengevoegde” sterrenstelsel, waar ze een tijd om elkaar heen draaien – een binair zwart gat dus. Vervolgens zullen de zwarte gaten actief worden: door de botsing verliezen gaswolken voldoende hoekmoment om naar het centrum te vallen, alwaar ze binnen het bereik van de kaken van de zwarte gaten komen. Het is echter lastig te bepalen op welk moment in het samensmeltingsproces dit precies plaatsvindt.

Markarian 273 kan ons meer vertellen over AGN’s. Zoals gezegd heeft het stelsel twee actieve kernen die nog niet zijn samengesmolten. Schijnbaar worden AGN’s actief nadat het stelsel een eind gevorderd is in het samensmeltingsproces, maar voordat de actieve zwarte gaten zelf ook zijn samengesmolten.

Het volledige onderzoek kan hier teruggelezen worden

Bron: Universe Today

Hoe ontstaat een zwart gat? NASA toont het u

Eerst cirkelen ze om elkaar heen, alsof ze dansen. Dan beginnen ze te versmelten en voor je het weet zijn ze één. Het is geen beschrijving van een romantische film, maar wel hoe NASA ons toont hoe zwarte gaten ontstaan uit twee sterren.

Filed under astronomie, Cosmologie, evodisku C Tagged with COSMOS, inhoudstabel evodisku WP

Genus LEEDSICHTHYS en fossiele mesozoische vissen

augustus 28, 2013 1 reactie

INHOUD UVW →VISSENEVOLUTIE

°

{PDF}

Mercian 2004 v16 p043 Leedsichthys problematicus, Dawn.pdf …

http://www.emgs.org.uk/…/Mercian%202004%20v16%20…‎

caudal fin of Leedsichthys. This was huge: the measure from tip to tip of the tail was 3.6 m. The fin rays bifurcated at intervals until, at the distal end, they were.

{PDF}

Klik om toegang te krijgen tot 81797.pdf

Mercian 2004 v16 p043 Leedsichthys problematicus, Dawn.pdf …http://www.emgs.org.uk/…/Mercian%202004%20v16%20…‎

caudal fin of Leedsichthys. This was huge: the measure from tip to tip of the tail was 3.6 m. The fin rays bifurcated at intervals until, at the distal end, they were.

De vis , kon ruim 16 meter lang worden. Dat hebben Schotse wetenschappers berekend.

26 augustus 2013 17:53 26 augustus 2013

Sommige soorten uit het geslacht Leedsichthys deden er waarschijnlijk 38 jaar over om een ( maximale ? ) engte van 16,5 meter te bereiken.

Op de leeftijd van 20 jaar besloeg de lengte van die vissoorten waarschijnlijk nog maar 8 tot 9 meter. …….Dat meldt de Universiteit van Glasgow.

Life reconstructions ( BBC )

http://www.bbc.co.uk/science/seamonsters/factfiles/leedsichthys.shtml

http://nl.wikipedia.org/wiki/Leedsichthys

2013

Het is voor het eerst dat de gemiddelde maximale lengte en de groeicurve voorkomend in dit prehistorische vis -genus nauwkeurig is berekend op basis van wetenschappelijk onderzoek. (1)

Skeletten

http://www.big-dead-fish.com/

Klik om toegang te krijgen tot aut02-bigfish.pdf

http://www.gla.ac.uk/news/archiveofnews/2010/february/headline_141850_en.html

Fossil thought to be part of the Leedsichthys jaw, it was found in the 'Star Pit' at Whittlesey, Peterborough

University of glasgow 2010 Major findings

:Dr Liston worked alongside experts from the University of Oxford, DePaul University in Chicago, Fort Hays State University in Kansas as well as the University of Kansas.

Leedsichthys had been an isolated example of a truly giant filter feeder in the oceans during the age of dinosaurs, with a puzzling gap between it and the first appearance of modern filter-feeders, some 100 million years later.

“The breakthrough came when we discovered additional fossils, similar to Leedsichthys, but from much younger rocks. These specimens indicated that there were giant filter-feeding fishes for much longer than we thought. We then started to go back to museum collections, and we began finding suspension-feeding fish fossils from all round the world, often unstudied or misidentified,” continued Dr Liston.

Several of the most important new fossils – all from the same extinct bony fish family as Leedsichthys came from sites in the state of Kansas in the US. Other remains meanwhile, originated as far afield as Dorset and Kent in the UK, and Japan.

One of the best preserved Kansas specimens had historically been interpreted as similar to a fanged predatory swordfish. When members of the team began to clean the specimen, they were surprised to find a toothless gaping mouth, with an extensive network of thin elongate bony plates to extract huge quantities of microscopic plankton from large volumes of Late Cretaceous seawater.

2013

De Schotse onderzoekers baseren hun bevindingen op een analyse van verschillende skeletten van de prehistorische vissensoorten uit het genus . Dat was een ingewikkelde klus, aangezien er niet één compleet skelet is teruggevonden.

“We keken daarom niet alleen naar de botten, maar ook naar interne groeistructuren die je kunt vergelijken met de groeiringen in boomstammen”, verklaart hoofdonderzoeker Jeff Liston. “Op die manier kregen we een idee van de leeftijd en de lengte van de bestudeerde dieren.”

Uit het onderzoek bleek dat de Leedsichthys waarschijnlijk groter kon worden dan de walvishaai, de soort die op dit moment bekend staat als de grootste vis. Walvishaaien kunnen een lengte van ongeveer 14 meter bereiken.

Walvishaai

http://www.meesterbrein.com/view.php/de-grootste-vis-ooit-de-walvishaai.html

Plankton

De wetenschappers beschrijven hun bevindingen uitgebreid in het wetenschappelijk tijdschrift Mesozoic Fishes 5: Global Diversity and Evolution.

Net als de walvishaai voedde de Leedsichthys zich met plankton. De grote vissen beschikten over bijzondere kieuwen waarmee ze plankton konden filteren uit het zeewater dat door hun mond stroomde.

“De kieuwen functioneerden eigenlijk als het net van een trawlvisser”, aldus Liston. “De techniek was vanzelfsprekend erg effectief, gezien het grote formaat dat de dieren konden bereiken.”

(Door: NU.nl/Dennis Rijnvis )

(1)

uiteraard is dit niet de grootste (bekende )” vis” die ooit leefde

–> De schatting van de grootste lengte van (bijvoorbeeld ) de prehistorische haai C. Megalodon zit ruimschoots boven de 16 m.—> Megalodon (reuzenhaai) wordt ingeschat op twintig meter lang…

—> Haaien inclusief Megalodon zijn kraakbeenvissen, Leedsichthys is een beenvis. Dat zijn in wezen twee totaal verschillende klassen van dieren, ook al heten ze allemaal ‘vis’.
Dus ik denk niet dat er in het wetenschappelijke artikel staat dat dit “de grootste vis ooit” was, ofzo. Meer iets als “de grootste beenvis ooit”. En dat wordt dan ‘vis’, want journalisten/redacties denken dat hun publiek het anders niet begrijpt.

—>De term “vis” is polyfyletisch… erg lastig dus .
Gould heeft niets voor niets gezegd, “there is no such thing as a fish”.

http://en.wikipedia.org/wiki/Largest_prehistoric_animals

http://en.wikipedia.org/wiki/Largest_organisms

http://en.wikipedia.org/wiki/Pachycormidae

(Phylogeny )Cladogram after Friedman et al. (2010).^[1]

Genera
Phylum:	Chordata
Class:	Actinopterygii
Order:	†Pachycormiformes
Family:	†Pachycormidae
Asthenocormus Bonnerichthys Eugnathides Euthynotoides Euthynotus Hypsocormus *Leedsichthys* Orthocormus Pachycormus Prosauropsis *Protosphyraena* Rhinconichthys Sauropsis Saurostomus

Matt Friedman, Kenshu Shimada, Larry D. Martin, Michael J. Everhart, Jeff Liston, Anthony Maltese and Michael Triebold. 2010. “100-million-year dynasty of giant planktivorous bony fishes in the Mesozoic seas”. Science. 327 (5968): 990–993. doi:10.1126/science.1184743. http://www.sciencemag.org/content/327/5968/990

Planktonetende zeemonsters

Grote planktonfilterende beenvissen bestonden al 100 miljoen jaar voor de walvis

: Zoom; Een artist’s impression van Bonnerichthys , een planktonetende beenvis die ooit rondzwom in de zee boven het huidige Kansas. (Foto Robert Nicholls, http://www.paleocreations.com )

Baleinwalvissen, walvishaaien en reuzenmanta’s schuimen al tientallen miljoenen jaren de oceanen af op zoek naar plankton. Maar wie filterde al die kleine organismen in de kleine 200 miljoen jaar daarvoor uit het water? Volgens nieuw onderzoek klaarden grote beenvissen met opengesperde bekken die klus.

Fossielen van oeroude beenvissen liggen vaak al sinds de negentiende eeuw in museumdepots. Deze resten waren echter nooit gecategoriseerd, of lagen in de kast met een verkeerd label eraan gehangen. En terwijl die resten jarenlang lagen te verstoffen, braken onderzoekers hun brein over het hoe en waarom er geen aanwijzingen waren voor het bestaan van grote filtervoeders, soortgelijk aan de huidige baleinwalvis, tijdens het Mesozoïcum (250 tot 65 miljoen jaar geleden).

In die tijdsperiode zijn namelijk ook de hedendaagse planktonsoorten ontstaan. Het leek daarom nogal vreemd dat er vrij plotseling, pas vanaf 65 miljoen jaar geleden, een uitgebreide variatie aan filtervoeders is ontstaan.

Beenvissen

De enige aanwijzing voor oudere grote filtervoeders was een handjevol fossiele resten van beenvissen, hoofdzakelijk afkomstig uit Europa. De fossiele beenvissen stamden echter uit een relatief korte tijdsperiode van 165 tot 145 miljoen jaar geleden. En ze behoorden tot de inmiddels uitgestorven Pachycormidae-familie, die juist hoofdzakelijk uit roofvissen bestaat.

Voor biologen leken de grote filtervoederende beenvissen haast op een ‘klein en mislukt evolutionair experiment’.

Onderzoekers uit de Verenigde Staten en Groot-Brittannië publiceren deze week in Science over hun nieuwe analyse van fossiele resten. Op één exemplaar na, dat recent in kalklagen in de Amerikaanse staat Kansas werd ontdekt, waren alle fossielen afkomstig uit musea in Groot-Brittannië, de Verenigde Staten en Japan. Het betrof onder meer een complete schedel, schedelfragmenten, voorvinnen en botresten.

De onderzoekers identificeerden deze fossiele resten als afkomstig van de beenvissoorten Rhinconichthys taylori en Bonnerichthys gladius, 170 tot 65 miljoen jaar oud. Deze ‘voorlopers van walvissen’ hebben dus meer dan 100 miljoen jaar lang bestaan. En niet zoals eerder gedacht maar 20 miljoen jaar. Ook kwamen ze, gezien de vindplaatsen in Europa, de Verenigde Staten en Japan, in verschillende wereldzeeën voor.

Reuzenbekhaai Reconstructies van de fossielen laten zien dat deze beenvissen zo’n vier tot vijf meter lang zijn geweest, vergelijkbaar met de hedendaagse reuzenbekhaai. Toch waren het relatief kleine exemplaren, want de al bekende resten van planktonetende beenvissen haalden lengtes tot maar liefst negen meter. Dat komt overeen met de gemiddelde walvishaai.

De beenvissen moeten, net als hedendaagse baleinwalvissen, met opengesperde bek hebben rondgezwommen om plankton uit grote hoeveelheden water te filteren. Het binnenkomende water werd na filtering weer afgevoerd door kieuwen in de achterzijkant van de kop.

De bestaansperiode van de planktonetende beenvissen sluit precies aan op de opkomst van de hedendaagse filtervoeders. Die kwamen vanaf ongeveer 65 miljoen jaar geleden op en vulden het gat in het ecosysteem dat de uitstervende beenvissen achterlieten.

Als eerste verscheen de reuzenbekhaai, die in de 30 miljoen jaar daarna werd gevolgd door onder meer reuzenmanta’s, walvishaaien, reuzenhaaien en baleinwalvissen.

Stoffige resten uit de fossielenkast kunnen dus nog een heel nieuw licht werpen op de evolutie. Misschien toch wel handig om de labels aan de fossielvondsten uit Darwin’s tijd nog maar eens goed na te lopen.

Paul Schilperoord

Matt Friedman e.a., ‘100-Million-Year Dynasty of Giant Planktivorous Bony Fishes in the Mesozoic Seas’, in Science, 19 februari 2010.

De vindplaats van de fossiele beenvisvinnen in kalkafzettingen in Kansas. (Foto Dr. K. Shimada)

De vindplaats van de fossiele beenvissen in kalkafzettingen ion Kansas ( Dr K Shimada )

Reconstructie van de beenvis Bonnerichthys aan de hand van fossiele resten. (Foto Dr. M. Friedman, University of Oxford)

Bonnerichthys jawbones and forefinn/ Matt friedman

De grote gefossiliseerde voorvinnen van de beenvis Bonnerichthys . (Foto Dr. M. Friedman, University of Oxford)

De grote gefossiliseerde voorvinnen van de beenvis bonneichthys ( Dr . M Friedman , Univ Oxford )

http://www.oceansofkansas.com/Bonnerichthys.html

http://www.wired.com/wiredscience/2010/02/giant-filter-fishes/

Bonnerichthys gladius & Rhinconichthys taylori.

http://novataxa.blogspot.be/2011/07/2010-rhinconichthys-taylori-uk.html

https://www.sciencemag.org/content/327/5968/990.figures-only

http://www.oceansofkansas.com/protosphyr.html (Swordfish )

Filed under evodisku L, evodisku UVW, evolutie, evolution, fossielen, Paleontologie Tagged with EVOLUTIE, evolution, Geologie, inhoudstabel evodisku WP

GEOLOGIE TREFWOORD E

augustus 27, 2013 2 reacties

INHOUD G → zie onder GEOLOGIE —-> GEOLOGIE TREFWOORD

Earthquake

A series of elastic waves propagated in the earth, initiated where stress along a fault exceeds the elastic limitof the rock so that sudden movement occurs along the fault.

NIU Logo North Illinois University

A seismogram from the March 11 Japanese earthquake recorded at the NIU seismic station in Davis Hall. – See more at: http://www.niutoday.info/2011/03/14/niu-seismic-station-detects-japanese-quake/#sthash.OGTFjUZi.dpuf

—>-beving (-en) 2 3 *Aardbeving ( earthquakes) Aardbevingen May 7, ’10 3:26 PM →

japan 2011

Ecology : The study of relationships between organisms and their environments.

______________________________________________________________________________

Edelsteen /Edelstenen //Edelstenen zijn zeldzame mineralen of gesteenten, die verwerkt kunnen worden tot sieraden. Edelstenen zijn mineralen, die harder zijn dan kwarts en die worden gebruikt als sieraad.
De studie van edelstenen is de gemmologie = edelsteenkunde.Voorbeelden zijn Diamant, Smaragd of Opaal.

Edele metalen = metalen, die in de natuur niet worden aangetast door oxydatie.

Het gewicht van edelstenen en het edel metaal goud wordt uitgedrukt in karaat. Karaten waren de zaadjes van een Johannesbroodboom. Ze werden in het Midden-Oosten gebruikt voor het wegen van edelstenen.
Nu is 1 karaat = 0.2 gram.
In Engeland is 1 ounce = 20 pennyweight. 1 pennyweight = 24 grains. Volgens een wet van 1066 is een pennyweight het gewicht van 32 tarwekorrels, die midden uit de aar zijn geplukt.

_________________________________________________________________________________

Eembodem

°
Eerstelingen / Bij een vast gesteente is de korrelgrootte de gemiddelde doorsnede van de mineraalkorrels. De korrelgroottewordt vastgesteld aan de grondmassa, waarin overigens soms flinke grote kristallen kunnen liggen.

Vb.fenokristen = eerstelingen bij porfieren. (overigens liggen deze grote(grofkorrelige ) fenokristen (= grote kristallen ) meestal in een fynkorrelige massa

Effluent
Eilandenbogen

Ejecta : Rock fragments, glass, and other material thrown out of an impact crater or a volcano.

‘Ejecta (from the Latin: “things thrown”, singular “ejectum”) refers to particles ejected from an area. In volcanology, in particular, the term refers to particles that came out of a volcanic vent, traveled through the air or under water, and fell back on the ground surface or on the ocean floor.

Ejecta can consist of:

Juvenile particles – (fragmented magma and free crystals)
Cognate or accessory particles – older volcanic rocks from the same volcano
Accidental particles – derived from the rocks under the volcano.

In planetary geology, this term includes the debris that is ejected during the formation of an impact crater,

Volcanic Ejecta

Volcano Ejecta

I was initially drawn to this rock by the folded and distorted lines around the edges. As I looked at it closer and rotated it in the light I saw that it might be a geode. The crystals are at the far left in the dark place. I feel sure that the distortion of the lines was caused my heat and pressure. The yellowish center may be lava. That is why I think it was ejected from a volcano

Volcano Ejecta

As I looked closer, I saw the granularity in the “lava.” And my attention was drawn to that dark area with crystals.


Volcano Ejecta

These crystals may not be diamonds but a diamond is one crystal which is ejected from a volcano.

http://www.larrysimages.com/

Montana Colorado

Ejecta blanket : Rock material (crushed rock, large blocks, breccia, and dust) ejected from an impact crater or explosion crater and deposited over the surrounding area.

Meteorite impact ejecta (left) compared with volcanic deposits (right) showing closely similar structures made of dust particles. The top two photos show accretionary lapilli in density current deposits, whereas bottom two photos show pellets that formed when dust in the atmosphere clumped together and simply fell onto the land surface.
Credit: From Branney and Brown 2011 (Journal of Geology 199, 275-292)

http://www.livescience.com/30855-gas-blast-from-meteorite-strike-resembled-volcanic-eruption.html

http://en.wikipedia.org/wiki/Ejecta_blanket

A view of the south (shadowed) and west (sunlit) crater walls and floor from the rim. The crater is about 550 feet deep and is deeper than the surrounding plain outside the crater. Studies indicate that between 100 and 150 feet of post-impact material has washed into the enclosed crater.See the following image to know something of the size of the bolide that created the crater.

http://earthly-musings.blogspot.be/2010/12/ground-zero-hike-into-meteor-crater.html

Elastic deformation : Temporary deformation of a substance, after which the material returns to its original size and shape. Example: the bending of mica flakes.

Elastic limit : The maximum stress that a given substance can withstand without undergoing permanent deformation either by solid flow or by rupture.

Elastic-rebound theory : The theory that earthquakes result from energy released by faulting; the sudden release of stored strain creates earthquake waves.

Elementen

°
Elsterien –> Begin deze eeuw benoemden Penck en Brückner vier glacialen van het Pleistoceen met namen van Zuid-Duitse riviertjes:

Günz, Mindel, Riss en Würm. (In Noord Europa zijn voor perioden met ijstijden namen in gebruik als:)

Elsterien, Saalien en Weichselien.

http://nl.wikipedia.org/wiki/Elsterien

Indeling van het Pleistoceen
Internationaal			Noordwest Europa
Serie	Sub-serie	Etage	Super-etage	Etage	Tijd (Ma)
Holoceen					jonger
Pleistoceen	Laat	Tarantien	(onbenoemd)	Weichselien Glaciaal of Stadiaal	0,0115 – 0,116
	Laat	Tarantien		Eemien	0,116 – 0,128
	Midden	Ionien		Saalien Glaciaal of Stadiaal	0,128 – 0,238
				Oostermeer	0,238 – 0,243
				(onbenoemd)Glaciaal of Stadiaal	0,243 – 0,324
				Belvédère	0,324 – 0,338
				(onbenoemd)Glaciaal of Stadiaal	0,338 – 0,386
				Holsteinien	0,386 – 0,418
				ElsterienGlaciaal of Stadiaal	0,418 – 0,465
			Cromerien	diverse etages	0,465 – 0,850
	Vroeg	Calabrien	Cromerien	diverse etages	0,465 – 0,850
			Bavelien	diverse etages	0,85 – 1,07
			Menapien	diverse etages
			Waalien	diverse etages
			Eburonien	diverse etages
		Gelasien	Tiglien	diverse etages	1,80 – 2,40
		Gelasien	Pretiglien	diverse etages	2,40 – 2,588
Plioceen		Piacenzien	Reuverien		ouder

°
Eltvillertuf 2
Endemisch

End moraine : / Terminal moraine : A ridge of till that accumulates at the margin of a glacier.

Melting at a glacier margin causes the ice to thin, and ground-up rock debris carried in the base of the ice or dragged along beneath the glacier is deposited. When the ice margin remains in the same place for a relatively long time (tens to hundreds of years), enough debris flows to the glacier’s leading edge and piles up to form a large end moraine on the landscape.

http://crystal.isgs.uiuc.edu/maps-data-pub/publications/geobits/geobit2.shtml

What are end moraines made of?

The unsorted mixture of debris deposited by a glacier is called till. Most end moraines in Illinois are thick ridges of till. A ground moraine, the relatively flat, low-lying landscape across which the melting glacier retreated, consists of a thinner layer of till. Sheetlike deposits of sand and gravel, called outwash plains, were left behind by meltwater streams flowing away from the glacier.

During the Wisconsin glacial episode, a vast sheet of ice formed over most of Canada. Glaciers flowed away from the center of the ice sheet. The glacier that flowed through the Lake Michigan basin and into northeastern Illinois reached its southernmost extent at Shelbyville about 20,000 years ago.

End moraine of a piedmont glacier, Bylot Island, Canada The sharp-crested ridge of till end moraine) was pushed up at the ice margin during the glacier’s maximum advance, probably during the Little Ice Age.
—Source: Natural Resources Canada. Unattributed photograph. Copyright Terrain Sciences Division, Geological Survey of Canada.

http://nsidc.org/cryosphere/glaciers/gallery/moraines.html

°
Endichnia

°
Endogene krachten

Endogeen proces / Endogene processen

Endogene processen

°
Endorheïsche gebieden Endorheische gebieden = gebieden zonder afvloeiing naar zee. Het water verdwijnt hier alleen door verdamping.

Endoreïsch bekken

http://en.wikipedia.org/wiki/Endorheic_basin

http://en.wikipedia.org/wiki/List_of_endorheic_basins

Caspian Sea —> vb Kaspische zeegebied ….

°
Ensemble

ENTHALPIE < Enthalpie is warmte-inhoud (begrip uit de thermodynamica).

Entrenched meander : A meander cut into the underlying rock as a result of regional uplift or lowering of the regional base level.

°
Eoceen 2

http://nl.wikipedia.org/wiki/Eoceen

in MA

Eolian : Pertaining to wind.

Eolian environment :The sedimentary environment of deserts, where sediment is transported and deposited primarily by wind. epicenter The area on the earth’s surface that lies directly above the focus of an earthquake.
Eolisch(e) 2 3 4 5
-ablatie
-corrasie
-transport

Eolische afzetting / Eolische afzettingen

°
Epicentra

°
Epicentrum <Een epicentrum is de plaats aan het aardoppervlak recht boven de aardbevingshaard. Zie ook: Hypocentrum

°
Epichnia
Epicontinentale bekkens
Epicontinentale zeeën 2
Epidermisplooiing
Epidootgroep

Epigenese
Epigenetisch dal
Epigenetische mineralen

Epigenetische rivier
Epilimnion
Epilithe
Epirogene meren
Epirogene verbuiging
Epirogenese 2 3 4 5 6
Epirogenetische opheffingen
Epixatie
Epizoair

Epoch : A division of geologic time; a subdivision of a period. Example: Pleistocene epoch.
Equisetophyta 2

Era
Eratheem

Eratosthenian period :

The period of lunar when large craters, the rays of which are no longer visible, such as Eratosthenes, were formed (from 3.1 billion to 0.8 billion years ago).

Eratosthenian system :The system of lunar rocks formed during the Eratosthenian period. It is older than the Copernican system but younger than the Imbrian system.

°
Erg

Erosie : ook wel afbraak genoemd, is het gecombineerde effect van alle processen die meewerken aan de afbraak van losse en vaste gesteenten. Hiertoe behoren o.a. verwering, transport, chemische en mechanische werking van stromend water en de mechanische werking van wind, ijs, enz.

Erosie

Erosie 2 3
-achterwaartse
-basis 2
-breedte
-glaciale

–Snelheid //Erosiesnelheid..Uit statistieken, gebaseerd op sediment-afvoer door rivieren bleek iets van 0,3 mm/jaar voor het Rhône-stroomgebied.De Alpen eroderen dus ongeveer even hard als ze groeien. In vlakke gebieden gaat stroomgebied -erosie véél langzamer. Voor de Niger kom je uit op 0,05 mm/jaar: http://ks360352.kimsufi.com/redbooks/a144/iahs_144_0285.pdf

De grond-erosie in de vlaktes van Australië gaan nog veel langzamer

-terrassen
-vlakte

Erosion :The processes that loosen sediment and move it from one place to another on the earth’s surface. Agents of erosion include water, ice, wind, and gravity.

Erratic : A large boulder carried by glacial ice to an area far removed from its point of origin.

http://history.alberta.ca/historicsites/

“The Big Rock” is the world’s largest known glacial erratic–rock transported far from its place of origin by glacial ice. Big Rock, also known as the Okotoks Erratic, is the largest rock in the Foothills Erratics Train, a group of rocks that were carried by ice along the mountain front and dropped as the glacier melted some 10,000 years ago.

Okotoks Erratic

°
Erratica

Erts /Ertsen

Ertsgangen
Ertswinning

___________________________________________________________________________________
Erupties

Escarpment : A cliff or very steep slope.

Ancient cedars on escarpment cliff face. Photo: Fiona Reid

http://en.wikipedia.org/wiki/Escarpment

Esker: A long, narrow, sinuous ridge of stratified glacial drift deposited by a stream flowing beneath a glacier in a tunnel or in a subglacial stream bed.

The Cap Sauer Esker (Illinois )

°
Estuaria

Een estuarium is een vaak min of meer trechtervormige monding van een rivier, die binnen het bereik der getijdestromingen ligt. Zie ook:–> Delta
Estuarium

Estuary : A bay at the mouth of a river formed by subsidence of the sand or by a rise in sea level. Fresh water from the river mixes with and dilutes seawater in an estuary.

° Een etage is een eenheid binnen de chrono(= tijd)stratigrafische indeling. Zie ook: Serie
Etage

_____________________________________________________________________________________________________

Eugeocline (plate tectonics) :

A geocline in which volcanism is associated with clastic sedimentation. Eugeoclines are usually associated with an island arc. An association of calcalkaline volcanics, greywackes, and shales. The word is now little used, unlike the contrasting term ‘miogeocline’.

Eugeosyncline : A geosyncline situated seaward from a continent and characterized by sediments deposited by turbidity currents and derived in part from a volcanic arc.

Eutroof

_________________________________________________________________________________________
Eustatische 2 3

Eustatic change of sea level: A worldwide rise or fall in sea level resulting from a change in the volume of water or the capacity of ocean basins.

_________________________________________________________________________________________

Evaporiet / Evaporieten

°Evaporieten zijn door indamping van zeewater of zoutmeren ontstane zoutafzettingen.

–>Beginnende spreiding ( Rifting ) is de ideale setting voor het vormen van zoutlagen:

—>spreiding kan prima midden op een continent beginnen en levert daarmee soms vrijwel afgesloten bekkens op die je nodig hebt voor evaporieten.

Bijvoorbeeld in Ethiopië
http://p6.storage.canalblog.com/68/01/290470/84351572_o.jpg

Een sedimentaire cyclus begint dan ook vaak met zout, zoals bijvoorbeeld de Zechtein

Hieronder een kaart met geologische periodes./ al die evaporieten uit Perm, Trias en Jura komen overeen met het begin de de Mesozoïsche cylus.

http://1.bp.blogspot.com/_JdJM52JeiiU/S9GSOVYkZ2I/AAAAAAAAAEQ/lWnx2TDRB-Y/s1600/Major+Phanerozoic+Evaporite+Deposits.png

–> De evaporieten uit het Mioceen ontstonden toen de straat van Gibraltar tijdelijk vrijwel afgesloten was.

Boorkern van Rötzout © TNO-NITG

Zie ook: Halokinese Zoutkussen Zoutpijler
Evaporieten 2 3 4
-fossiele

Evaporite : A rock composed of minerals derived from evaporation of mineralized water. Examples: rock salt, gypsum. Evaporite: –> A rock formed by the evaporation of saline water, e.g. rock salt.

http://www.wisegeek.com/what-is-rock-salt.htm

http://en.wikipedia.org/wiki/Halite

_____________________________________________________________________________________________________
Evolutie 2 3

______________________________________________________________________________________________________
Exfoliatie 2

Exfoliation : A weathering process by which concentric shells, slabs, sheets, or flakes are successively broken loose and stripped away from a rock mass. Exfoliation: A form of weathering where, due to expansion and contraction during varying thermal conditions, thin layers split away from rocks.

_____________________________________________________________________________________________________
Exichnia

__________________________________________________________________________________

Exogene processen 2
Exogeologie
Explosiekrater

Exposure : Bedrock not covered with soil or regolith; outcrop. extrusive rock A rock formed from a mass of magma that flowed out on the surface of the earth. Example: basalt. Exposure: An exposed area of in situ rock.

Ex situ

Extraterrestrische
Extrusiegesteente

Filed under evodisku E, evodisku G Tagged with Geologie, inhoudstabel evodisku WP

Geologie trefwoord D

augustus 24, 2013 2 reacties

INHOUD G → zie onder GEOLOGIE —-> GEOLOGIE TREFWOORD

dacite dacite(Volcanology)

Dacite is an igneous, volcanic rock with a high iron content found at many lava-domes.

Dacite) is an igneous, volcanic rock with a high iron content. It is intermediate in compositions between andesite and rhyolite, and, like andesite, it consists mostly of plagioclase feldspar with biotite, hornblende, and pyroxene (augite and/or enstatite). It has an aphanitic to porphyritic texture with quartz as rounded, corroded phenocrysts, or as an element of the ground-mass. The relative proportions of feldspars and quartz in dacite, and in many other volcanic rocks, are illustrated in the QAPF diagram. Dacite is also defined by silica and alkali contents in the TAS classification.The plagioclase ranges from oligoclase to andesine and labradorite, and is often very zoned. Sanidine occurs also in some dacites, and when abundant gives rise to rocks that form transitions to the rhyolites. The biotite is brown; the hornblende brown or greenish brown; and the augite is usually green.

The groundmass of these rocks is often microcrystalline, with a web of minute feldspars mixed with interstitial grains of quartz or tridymite; but in many dacites it is largely vitreous, while in others it is felsitic or cryptocrystalline. In hand specimen many of the hornblende and biotite dacites are grey or pale brown and yellow rocks with white feldspars, and black crystals of biotite and hornblende. Other dacites, especially augite and enstatite dacites, are darker colored.

The rocks of this group occur in Romania, Almeria (Spain), Argyll and other parts of Scotland, Bardon Hill in Leicestershire, New Zealand, the Andes, Martinique, Nevada and other regions of western North America, Greece (Methana, Nisyros, Santorini) as well as other places. They are mostly associated with andesites and trachytes, and form lava flows, dikes, and in some cases form massive intrusions in the centers of volcanoes. Dacite is an important rock type at Mount St. Helens.

The word dacite comes from Dacia, a province of the Roman Empire which lay between the Danube River and Carpathian Mountains (now modern Romania) where the rock was first described.

__________________________________________________________________________________________________

DAL

http://nl.wikipedia.org/wiki/Dal_(aardrijkskunde)

Een langgerekte laagte tussen twee hellingen, meestal aangelegd door een rivier.
-antecedent ( –> tegengestelde van epigenetisch )

Het gebergte is opgeheven, nadat de rivier er al was, waarbij de erosie van de rivier het opheffen kon bijhouden. Men spreekt dan van een antecedente rivier en een antecedent dal.( vaak een doorbraakdal ) …… Ze zijn vaak te herkennen aan een verbogen terras.

Voorbeelden :

< het doorbraakdal van de Rijn door het Leisteengebergte.

< Het dal van de Maas in de Belgische Ardennen is een voorbeeld van een doorbraakdal, dat door harde zandsteenruggen heen ingesleten is

Photo of water gaps in Bedford County, Pennsylvania, facing east from the top of Kinton Knob, Wills Mountain. Taken and Uploaded by James Stuby.

Twee doorbraakdalen door kammen van de Appalachen in Pennsylvania (V.S.), uitgesleten door de Juniata River.
-bodem / DALBODEM 1) Deel van dal 2) rivierbodem http://www.mijnwoordenboek.nl/puzzelwoordenboek/DALBODEM/1

zie ook —> bedding,
-dichtheid —> Maat voor dichtheid van het aantal rivierelementen in een riviergebied. Als de rivier veel zijtakken heeft, heb je een hoge daldichtheid.

De opbouw van een dalstelsel
Bij de afbraak van reliëf speelt erosie door water een grote rol, de erosie begint als regenwater dat in de gebergten op de helling valt , over de oppervlakte gaat stromen. Dit water concentreert zich spoedig in geultjes en snijdt in de verweerde bovenlaag van het gesteente in. Deze geulerosie vormt het begin van het ontstaan van een rivierstelsel.

De geultjes worden steeds dieper en er ontstaan aan de hoofdloop steeds meer zijtakken. De vertakking stopt als er een evenwicht ontstaat tussen de afvoercapaciteit en de hoeveelheid neerslag die na aftrek van de verdamping moet worden afgevoerd. Het verzamelgebied van al het regenwater dat uiteindelijk door een rivier wordt afgevoerd, noemen we zijn stroomgebied. Tussen stroomgebieden van rivieren bestaan vaak grote verschillen in daldichtheid. De daldichtheid kunnen we bepalen door de totale lengte van hoofd –en zijrivieren te delen door de oppervlakte van het stroomgebied.

http://www.scholieren.com/samenvatting/34944
-eind
-evolutie
-gletsjers

-grond : Een kunstmatige bodem, gevormd na afgraving van hoogveen in de veenkoloniën. De tijdelijk aan de kant gezette bovenste laag van het veen (bonkaarde) werd door het dekzand gemengd.

-hoofd
-stelsels

DALVORMING

Als je een gebergte op een satellietfoto bekijkt, dan zie je meteen dat die wordt doorsneden door een systeem van dalen. Vanuit een hoofddal vertakken steeds kleiner wordende dalen zich naar de hoger gelegen gedeelten. Het struikvormige patroon dat zo ontstaat, valt vrijwel geheel samen met het afwateringssysteem van het gebergte. De beken uit de kleine dalen komen uit op riviertjes in de grotere dalen die uiteindelijk uit zullen monden in een grote rivier in het hoofddal. Bovendien vinden we, mits het gebergte hoog genoeg is, boven in de dalen vaak gletsjers.

Satellietfoto van de Grote Himalaya in het noorden van Bhutan, waarop de verschillende grote gletsjers, gletsjermeren en gletsjerstuwmeren te zien zijn.

Het is niet toevallig dat het systeem van dalen samenvalt met het riviersysteem. De gletsjers en de rivieren waden zich een weg naar beneden. Door de kracht van het water en de schurende werking van het ijs zijn uiteindelijk de dalen ontstaan.

Dalvorming

De Kasjmirvallei op een satellietfoto.

De vallei is het vlakke, ovale gebied omgeven door de Himalaya’s.

Dalvorming door gletsjers

In het hooggebergte vinden we in de hoger gelegen delen gletsjers. Gletsjers bewegen zich heel langzaam, maar de ijsmassa heeft een grote schurende kracht. Allerlei brokken steen die op een gletsjer zijn gevallen, worden meegenomen in het ijs. Daardoor werken gletsjers als reusachtige raspen die een dal uitschuren. Een gletsjer schuurt zowel materiaal van de bodem als van de zijwanden. Daardoor heeft een dal dat door een gletsjer is gevormd over het algemeen een U-vormige doorsnede.

Als je op vakantie in de Alpen bent, zul je regelmatig U-vormige dalen tegenkomen, terwijl de gletsjer pas kilometers verderop begint. In Schotland zijn zelfs U-vormige dalen, terwijl er helemaal geen gletsjers te vinden zijn. Dergelijke dalen zijn gevormd tijdens de ijstijden, toen de gletsjers veel verder reikten dan vandaag de dag.

Dalvorming door rivieren

Vooral in de bergen kan stromend water een enorme kracht ontwikkelen. Het klettert naar beneden en sleurt allemaal kleine deeltjes met zich mee. Rivieren kunnen zo zelfs in het hardste gesteente een geul uitslijpen. Hoe een rivier precies stroomt, hangt af van de ondergrond. Als een rivier van een harde ondergrond opeens een zachte laag tegenkomt, dan zal hij die zachte laag sneller afslijten. Zo kan hij een gat uitslijten en kan een waterval ontstaan. Een rivier snijdt als het ware als een mes door het landschap. Daardoor ontstaan V-vormige dalen, met de rivier op het diepste punt. Grotere rivieren in bergen verleggen vaak hun bedding. Zo ontstaan vlechtende of verwilderde rivieren. De dalen van dergelijke rivieren zijn vaak erg breed, doordat de rivier dan weer hier, dan weer daar stroomt. Zodra rivieren het laagland bereiken, verliezen ze veel van hun kracht. Naast erosie vindt dan ook afzetting van materiaal plaats.

DAL -wand

–> op de dalwand ( en afhankelijk van de steilte ) onstaat denudatie

(Voorbeeld van verchillende dalwanden ) In een v-dal is het dal ontstaan door water erosie r. Het water stroomt door het dal en sleept het materiaal van de bodem met zich mee.
De V slaat op de doorsnede van het dal: als je een lijn trekt dwars op het dal, zie je een V.
De V-dalen in Limburg zijn ontstaan door het stromen van smeltwater tijdens de ijstijden. Tegenwoordig stroomt er geen water meer door de dalen.

Asymmetrische v-dalen zijn in Limburg ontstaan aan het eind van de ijstijden, door zon en schaduw. Aan de kant van het dal waar de zon het meest op schijnt, is de bodem droger en krijg je weinig bodembeweging richting de dalbodem.

De dalwand blijft steil. Aan de schaduwkant ontdooit de bovenlaag van de bodem en wordt een grote modderboel die makkelijk het dal in schuift. De dalwand wordt afgevlakt. Je krijgt een asymmetrische V met een flauwe helling en een steile helling.

°
Davis, W.M

-Death valley http://www.nps.gov/deva/index.htm

Mesquite Dunes in Death Valley National Park

°
Debiet 2 3 4 5 DEBIET : <Het debiet is de gemiddelde hoeveelheid water, die per tijdseenheid door een rivier wordt afgevoerd, uitgedrukt in kubieke meters per seconde.

<De hoeveelheid water die in een bepaalde tijd langs een bepaald punt langs een rivier stroomt.

debris avalanche (Volcanology)

A sudden collapse of volcanic material from an unstable side of a volcano. Debris avalanches are a particularly violent type of pyroclastic flows (in its broader meaning).

Related keywords (1):pyroclastic flow

debris avalanche

http://www.geo.mtu.edu/volcanoes/hazards/primer/move.html

http://vulcan.wr.usgs.gov/Glossary/DebrisAval/description_debris_aval.html http://vulcan.wr.usgs.gov/Glossary/DebrisAval/framework.html

http://geology.com/articles/yosemite-rockfall.shtml

Yosemite park : A debris avalanche is triggered and starts moving down the steep slope

Debrisavalanche = Landslide

___________________________________________________________

.
Declinatie

°
Deflatie 2 3 4 5 = winderosie.

proces waarbij gesteenten door de wind worden afgesleten
De uitschurende werking van de wind heet deflatie.

Zeereep | © Ecomare, Sytske Dijksen

Als de vegetatie in de zeereep wordt beschadigd (denudatie ) krijgt de wind vat op het zand. Er ontstaat een stuifkuil

°
Deformatie 2 3
Deformeren

Deformation: When a rock layer’s structure is altered by tectonic forces. Examples of deformation include folding and faulting.
Degenkrab
Degradatie
Dekblad
Dekzand 2 3 4
-jonger
-ouder

DEKZAND <Een eolische zandafzetting uit de Weichselienstijd, die vrijwel heel Nederland heeft bedekt.

<Dekzand bestaat uit door de wind afgezette zanden gedurende het laatste deel van de laatste IJstijd (het Weichselien).

Opgestoven zand dat op dekzand ligt. Het grensvlak wordt gekenmerkt door de grijszwarte kleuren van een tijdens het Holoceen gevormde podzolbodem in de bovenkant van het dekzand © TNO-NITG

Zie ook:

Zand

Zilverzand

DELFSTOF

Een delfstof is een mineraal of nuttige stof die uit de grond gegraven wordt zoals bijvoorbeeld steenkool.

Zie ook: Oppervlaktedelfstoffen

Del DUINPAN

Delta 2 DELTA Zie ook: Estuarium

<Een delta bestaat uit de armen waarin de rivier zich vertakt bij haar uitmonding alsmede het door die armen omsloten land.

< Een afzetting van sediment voor de monding van een rivier. De afzetting kan zo omvangrijk worden dat een heel meer wordt opgevuld.

<Uitbouw van rivierafzetting in zee met vaak een driehoekige vorm

°
Denudatie 2 3 4
Denudatiebasis

Derived fossil: A fossil incorporated into younger sediments after it has been weathered or eroded out of its original matrix.

°
Depressies
-afvloeiloze

°
Desertpavement

Een bijzonder geval wanneer het weggeblazen zandpakket steentjes of stenen bevatte . Deze steentjes blijven liggen en vormen na enige tijd een aaneengesloten laagje op de zandoppervlakte en verhinderen hierdoor verdere deflatie.

Zo’n laagje heet desertpavement = keienvloertje.

http://en.wikipedia.org/wiki/Desert_pavement

Op het Balloërveld bij Rolde komt in een zandverstuiving het oude keizandniveau in de vorm van een desert-pavement uit het Pleniglaciaal weer te voorschijn.

Een oud deflatieoppervlak uit het Pleniglaciaal werd door recente uitblazingblootgelegd. Het oppervlak bestaat uit duizenden zwerfsteentjes, grindjes en grof zand dat in de koude tweede helft van het Weichselien in een polaire woestijnomgeving een desert-pavement vormde.

Van dichtbij valt op dat alle zwerfsteentjes in meerdere of mindere mate een lakglans vertonen. Het glanseffect danken ze aan de schurende en polijstende werking van verstuivend zand in de laatste ijstijd.

Men kan ze vaak terugvinden in zand- of lössprofielen. Men kan ze b.v. ook waarnemen in verstuivingen van Pleistocene afzettingen op de Veluwe en in oudere dekzand-afzettingen in Nederland.
Tijdens hun ontstaan zal er dus een polair woestijnklimaat hebben geheerst.

°
Desintegratie = mechanische verwering = afbraak

Designoide sculpturen uit de natuur →

°
Desquamatie 2

Desiccation cracks: Cracks formed in muds and clays etc. due to rapid dehydration of their surfaces. These can be found in fossil form and evidence a terrestrial depositional environment.

°
Determinatie
Determineren
Detritische 2
Devoon
Diabaas 2
Diadematoida

°
Diagenese 2 3

Diagenesis: The process during which sediments are compacted and/or cemented, to become rocks.
Diaklaas(azen) 2 3 4
Diadematacea
Diasteem

DIATOMEEËN Diatomeeën zijn ééncellige plantaardige micro-organismen met een celwand van twee als deksels en doos over elkaar sluitende schaaltjes van kiezelzuur: zij komen in zoet-, brak- en zoutwater zeer algemeen voor en de kiezelschaaltjes blijven na het afsterven van de cellen in het sediment bewaard.

http://www.ucmp.berkeley.edu/chromista/diatoms/diatomfr.html

Most diatom fossils known are from Eocene and Miocene rocks, such as the marine diatoms shown below. At left is a single valve from the Actinoptychus heliopelta, while at right is Sceptroneis caduceus. Both of these are from marine deposits of Miocene age, the Calvert Formation of Maryland.

Diatomeeën of kiezelwieren

Ook wel diatomen genoemd, zijn eencellige wieren met een extern skelet van kiezel (siliciumdioxide), die voor ongeveer de helft van de primaire voedselproductie der zeeën verantwoordelijk zijn. Ze behoren tot de eukaryote algen en zijn onderdeel van het phytoplankton. De plaats in de taxonomische indeling is niet geheel zeker, maar meestal worden ze ingedeeld in hun de klasse Bacillariophyceae. De klasse telt ongeveer 10.000 soorten. De meeste diatomeeën variëren in grootte van 10 tot 100 micrometer.

De eukaryote kiezelwieren hebben een extern kiezelskelet dat uit twee helften bestaat, die als doos en deksel in elkaar passen. Een van de helften heeft een spleet, waardoor het kiezelwier stoffen uit zijn milieu opneemt of afscheidt.

Diatomeën onder de microscoop

De voortplanting geschiedt vooral langs vegetatieve weg, door celdeling.
De skelethelft afkomstig van de moedercel is daarbij altijd de buitenste schil.
Dit heeft tot gevolg dat de cel die uit de grootste skelethelft is ontstaan uiteindelijk even groot zal worden als de moedercel, maar dat de cel die uit de kleinere schil ontstaat iets kleiner zal blijven. Op den duur zouden sommige cellen daardoor kleiner en kleiner worden, maar dat wordt voorkomen doordat af en toe een fase van geslachtelijke voortplanting wordt ingelast, waarbij de daaruit voortkomende cellen weer de maximale grootte kunnen bereiken.

Diatomeeën hebben een enigszins bruinachtige kleur omdat de groene kleur van het chlorofyl door andere kleurstoffen wordt gemaskeerd. Een groot deel van het zoöplankton leeft van hen. Zodra er voldoende nutriënten in het water aanwezig zijn, kunnen diatomeeën zich explosief gaan vermenigvuldigen. Er wordt dan van diatomeeënbloei gesproken.

Fossiele overblijfselen tonen aan dat diatomeeën sinds het Jura-tijdperk overvloedig aanwezig zijn. Mogelijkerwijs is de uitstervingscatastrofe aan het eind van het Perm-tijdperk een belangrijke factor geweest bij de opkomst van deze groep autotrofe, eukaryote eencelligen.

Onder gunstige omstandigheden kunnen de skeletten van kiezelwieren zich ophopen tot diatomeeënslik. Dit slik kan zowel in zee als in het zoete water worden afgezet. Diatomeeënslik is ook uit de diepzee bekend. Boven de grondwaterspiegel kan door ontwatering en compactie diatomeeënaarde ontstaan.

Diatomeeën 2 3 4

http://nl.wikipedia.org/wiki/Diatomee%C3%ABn

Diatomeeënslib
Diatomiet 2
Dichtheid
Dicotylen 2
Didelphia
Dieptegesteenten 2

°
Diepzeetroggen 2 3

http://nl.wikipedia.org/wiki/Trog_(geografie)

Schematische weergave van de vorming van troggen (trench). zie ook —Continentverschuivingen —> Plaattektoniek en http://weetlogs.scilogs.be/index.php?op=ViewArticle&articleId=235&blogId=22

Stille oceaan troggen

< Diepzeetrog : Langgerekt dal in de oceaanbodem. Hoort bij een subductiezone

Het ontstaan van troggen volgens de Plaattektoniek :

Inwendige hitte circuleert door de mantel terwijl de platen over het oppervlakte van de aarde verschuiven. Het materiaal dat vrijkomt bij de oceanische ruggen veroorzaakt oceaanbodem spreiding. Als gevolg daarvan vindt subductie plaats bij de diepzee troggen, waardoor lagen sediment (met geel aangegeven) zich aan de rand opstapelen. Volgens de plaattektoniek ontstaan er aardbevingen daar waar de ene plaat onder de andere schuift (bij de Benioff zones) en andere plaatgrenzen. Deze theorie stelt dat er plaatselijk gesteente smelt als gevolg van subductie, waardoor magma ontstaat die naar boven komt waardoor vulkanen ontstaan.

OPGELET !!!!

(bovenstaande plaatje en tekstje is afkomstig van Nederlandse YEC -site ( creationisten mixen waarheden en hun apologetica zodat een soort halve waarheden onstaan die goed in hun sektarisch -religieus kraam kunnen passen / of minstens verwarring en twijfel ( aan de wetenschappelijke methode ) zaaien ) —> http://home.kpn.nl/genesis/deel2/Troggen2.htm … Kun je eens kompleet doorlezen als je eens goed wilt lachen met crea-bagger ….. )

Differential erosion/weathering: Caused by differences in the resistance of rocks and particles within rocks. This can be applied on a small scale e.g. a fossil weathering out of its surrounding matrix, a large scale e.g. valleys naturally cutting through less resistant rocks, and any other scale in-between.
Differentiatieverschijnsel

DIJKVAL Dijkval is het bezwijken van dijken als gevolg van externe invloeden, bijvoorbeeld onderspoeling.

°
Dilatatie

Dioriet 2
Dip slope Dip slope: A slope that runs roughly parallel to the gradient of the rock bedding below.

Dogger: A large, calcareous nodule or concretion. Spherical or sub-spherical in shape.

Disconformiteit
Discontinuïteitsvlak
Discordant : Maken onderbroken lagen een hoek met elkaar, dan liggen ze discordant. Voorbeeld: het in Zuid-Limburg afgezette Krijt op het geplooide Carboon.

Fig.3. Discordante ligging van het Boven-Krijt op het Boven-Carboon in Zuid-Limburg.
(gedeeltelijk naar W.J. Jongmans, 1937)

DISCORDANTIE Discordantie heeft betrekking op het ontbreken van continuïteit op de grens van twee laagpakketten; meestal tengevolge van een periode met erosie en eventueel vervorming (scheefstelling, plooiing).

Discordantie : Discordanties : Een discordantie is een laagvlak waar een hoekverschil met de onderliggende lagen te zien is. Een discordantievlak is te volgen over grotere afstand. Op de schaal tot enkele meters is er sprake van sedimentaire structuren.

Een discordantievlak is een periode waarin er geen afzetting heeft plaatsgevonden. In de meeste gevallen heeft er ook erosieplaatsgevonden. Nieuwe lagen die later op het discordantievlak zijn afgezet liggen over het algemeen recht. Door de verschillende mate van erosie op het discordantievlak lopen de onderliggende lagen dood tegen de discordantie. In de stratigrafie is het voorkomen van een discordantie een ‘gat’ in de tijd van de gesteenteopeenvolging.

Oorzaken van een discordatie en dus een pauze in de sedimentatie kan veroorzaakt zijn door kleine veranderingen in aanvoer van sediment tot aan grote tektonische bewegingen als gebergtevorming.

_______________________________________________________________________________

Discordanties
Divergerend < Divergeren = Uit elkaar bewegen (= divergentie)
-patroon
Documenteren van vondsten
Dogger
Dolerieten

°
Doline(s) Een depressie in het landschap ontstaan door oplossing van het onderliggende kalksteen.

http://english.51766.com/detail/scenes_detail.jsp?ent_id=cqtkdf /Houping Tiankeng / Giant Doline (China )

Doline , Dolines

DOLINE

-instortings
-meertjes
-oplossings
Dolomiet 2

(Beige dolomiet : veel gebruikt bij tuinaanleg )

(Gravier d’Or )

Dolomiet

Dolomieten
Dolomitisatie

Dolomitisation: The process whereby a calcium carbonate rock is converted to double calcium magnesium carbonate – ‘dolomite’. Fossils are usually destroyed during this change.
Dom
Domichni
Domichnia 2

DONK

Een donk is een hogergelegen plek in het landschap. Veelal een rivierduin of een begraven rivierduin uit de laatste IJstijd (het Weichselien) < Een rivierduin dat geheel is omgeven door (of bedekt met) jongere holocene afzettingen.

Donken
Doorbraakdalen
Doordringbaarheid

Doorlatendheid

Doorlatendheid is het vermogen van de grond om vloeistof of gas door te laten. Zie ook: Permeabiliteit

Doorzichtigheid

Draaier

Draaiers
Drachenfelstrachiet 2
Drift

Drift: Material left behind by glacial and fluvio-glacial conditions.
Driftstromen
Droogdalen droogdal

Een door samenspel van solifluctie en sneeuwsmeltwaterstromen tijdens een ijstijd gevormd dal. De bevroren bodem was ondoorlatend; nu meestal niet meer waardoor het dal geen water meer zal bevatten.

°
Druipsteen Afzetting van calciet en andere mineralen door druipend water in grotten.

Druipsteen , Druipstenen

°
Druk
-gelaagdheid
-ontlasting
-splijting 2
-verschillen
Dryas 2 3 4
-Jonge Dryas
-Late Dryas
Duinen < DUIN =Door de wind samengestoven heuvel van fijn zand
-dwars
-kam
-lengte
-lij
-organogene
-pan
-parabool
-sikkel
-streep
-vrije

Duinvallei

Primair: een laagte tussen een oude zeereep en een nieuwe zeereep; een oorspronkelijke strandvlakte of vlak. Secundair: laagten die door winderosie zijn uitgeblazen tot het grondwaterniveau.

Duinpan : Del

Dunnepanne (De Panne ° )

Afbeelding 48

Ter Schelling

Een duinpan is een uitzonderlijk ecologisch systeem , en habitat van veel zeldzame soorten

Duizendpoten
Duricrusts 2

dustbowl

Een gebied dat door stofstormen sterk is geërodeerd. In de dertiger jaren kwamen ze veel voor in het middenwesten van de VS door verdroging van de landbouwgrond.

http://www.weru.ksu.edu/new_weru/multimedia/dustbowl/dustbowlpics.html

http://www.livinghistoryfarm.org/farminginthe30s/water_02.html

Dust Storm Lamar Colorado

dwarsduin

Een relatief recht duin waarvan de kam loodrecht op de windrichting staat.
Dynamische metamorfose

Filed under evodisku D Tagged with Geologie, inhoudstabel evodisku WP

Geologie trefwoord J

augustus 24, 2013 6 reacties

INHOUD G → zie onder GEOLOGIE —-> GEOLOGIE TREFWOORD

Jama’s Open karstpijpen =jama’s / JAMA (servo kroatisch ) —> Een schoorsteenvormige pijp van /tot 100 meter lengte veroorzaakt door karstificatie en in de ondergrond uitmondend in een grottenstelsel

http://nl.wikipedia.org/wiki/Karstpijp

Een karstpijp of orgelpijp is een verticale koker gevormd in kalksteen.

De pijp ontstaat door karstverwering op zwakke plekken zoals diaklazen, breuken en dolines, en kan tot honderd meter diep worden.
Een actieve karstpijp wordt steeds breder en dieper.

Soms kan men niet meer spreken over een koker, maar is deze uitgegroeid tot een onregelmatige, brede en hoge ruimte, die via een gat in de plafond in verbinding staat met de buitenwereld.

http://lossinlimburg.jouwweb.nl/6-extra-dolines-orgelpijpen

stad

De Aven d’Orgnac is een van de belangrijkste karstpijpen van Europa. Je daalt tot 135m onder de grond in een uniek netwerk van stenen zalen

Gorges de l’Ardèche Ardèche

°
Jura 2

JURA —> http://www.mijnwoordenboek.nl/puzzelwoordenboek/JURA/1

Berggroep / Bergketen , Europees gebergte ,Duits gebergte , Frans-zwitsers gebergte , Eiland bij Schotland/ Hebrideneiland Frans wijngebied http://wvw.frankdiekstra.nl/?page_id=3 Frans departement ,

1.-

http://nl.wikipedia.org/wiki/Jura_(gebergte) –

De Jura is een gebergte aan weerszijden van de grens tussen Frankrijk en Zwitserland

http://www.digischool.nl/ak/onderbouw-vmbo/materiaal/begrip/b_frankr.htm http://www.digischool.nl/ak/onderbouw-vmbo/materiaal/begrip/b_landsc.htm http://www.encyclo.nl/lokaal/10536

Geologie van de Jura

De Jura, ten noordwesten van de Alpen, ligt tussen de Rhône-bocht ten westen van Chambéry in Frankrijk (zuiden), de Doubs (noordwesten) en de benedenloop van de Aare in Zwitserland (noordoosten). De Schwäbische Alb in Württemberg en de tot 657 m hoge Fränkische Alb (Frankische Jura) in Beieren, vormen een geologische voortzetting van het Jura plateau.
< overzichtskaart

Afbeelding

Samenstelling
De Jura stamt uit de middelste periode van het Mesozoïcum, tussen Trias en Krijt, met afzettingen van donkere en bruine mergels en wit kalksteen (dolomiet). Radiometrische datering geeft als ouderdom voor de Jura ca. 205 tot 135 miljoen jaar.
In Nederland komt het Lias slechts bij Winterswijk in enkele beekbeddingen aan de oppervlakte. In Zuid-België komen Lias en Dogger aan de oppervlakte aan de oostrand van het Parijse bekken. De Jurassische gesteenten zijn rijk aan planten- en dierenfossielen. De plantenwereld was goed ontwikkeld met nieuwe groepen van Varens en Naaktzadigen. De dierenwereld werd beheerst door reptielen (dinosauriërs); zij bevolkten in uiteenlopende vormen en afmetingen zowel land, zee als luchtruim. Beroemd is Archaeopteryx, de ‘oervogel’, die een schakel vormt tussen reptielen en moderne vogels (Teylersmuseum in Haarlem).

Afbeelding

Opbouw
De boogvormige gebergteketen scheidt zich in het zuiden af van de Alpen; verder noordelijk ligt het Molassebekken tussen Alpen en Jura. De stratigrafie bestaat van oud naar jong uit: Bontzandsteen, Muschelkalk, Keuper, Lias, Dogger, Malm, Krijt en plaatselijk Onder-Tertiair. Men onderscheidt twee gedeelten: de Keten-Jura en de Tafel-Jura. De Keten-Jura vormt het binnenste deel van de boog en is sterk geplooid. Deze plooien zijn vaak doorgebroken en opgeschoven met een beweging die naar het noordwesten gericht is. De Tafel-Jura is veel eenvoudiger geplooid, met brede, horizontaal liggende kruinen. De Keten-Jura is op de Tafel-Jura geschoven.

Plooiingsgebergte
De Jura is een goed voorbeeld van een plooiingsgebergte waar de plooiing niet diep in de ondergrond reikt: alleen het Tertiair en het Mesozoïcum zijn geplooid, terwijl het grondgebergte niet aan deze plooiing deelnam, ofschoon het wel aan breukvorming onderhevig is geweest. Een dergelijke oppervlakkige plooiing was mogelijk doordat vrijwel de gehele Mesozoïsche en Tertiaire formaties over de plastische zout- en gipslagen in de Muschelkalk gegleden zijn. Aan beide uiteinden van de Jura vindt men slechts enkele plooien, terwijl in het middengedeelte er wel tien tot vijftien voorkomen. Een ander belangrijk tektonisch verschijnsel zijn de horizontale verschuivingen, die scheef op de plooibundel staan. Breukvorming en plooiing staan met elkaar in direct verband. De plooiing vond plaats in het Plioceen.

2.-Jura(departement/regio ) is onderdeel van de regio Franche-Comté. Jura grenst aan de departementen Doubs, Haute-Saône, Côte-d`Or, Saône-et-Loire en Ain. Daarnaast grenst het aan het Zwitserse kanton Vaud. Het meest kenmerkende is natuurlijk het Juragebergte. De Jura is een gebergte aan weerszijden van de grens tussen Frankrijk en Zwitserland. Het is een oud gebergte http://www.landenweb.net/jura http://www.reisgraag.nl/vakantie_frankrijk/jura/

3.- Jura (eiland) – Wikipedia nl.wikipedia.org/wiki/Jura_(eiland)‎

Jura (Schots-Gaelisch: Diùra) is een Brits eiland, onderdeel van de Binnen-Hebriden. Er wonen ongeveer 180 mensen. De hoofdplaats is Craighouse, waar …

http://en.wikipedia.org/wiki/Jura,_Scotland

4.-

Jura (periode) – Wikipedia nl.wikipedia.org/wiki/Jura_(periode) —> Het Jura is een periode in de geologie (en een systeem in de stratigrafie) die duurde van ongeveer 201,3 tot 145,0 miljoen jaar geleden (Ma). Het Jura is de …

‎Naamgeving en indeling – ‎Paleogeografie – ‎Gesteenten uit het Jura – ‎Leven

http://nl.wikipedia.org/wiki/Categorie:Jura_(tijdperk)

http://www.ucmp.berkeley.edu/mesozoic/jurassic/jurassic.php

GEOLOGISCHE FORMATIE /Geologisch tijdperk

Jura

Geologisch tijdperk vanaf 200 tot 146 miljoen jaar geleden.

Dit is de bloeitijd van de reptielen (dinosauriers), waarvan er tientallen soorten ontstonden. Ook onstonden vliegende dinosauriers zoals de Archaeopteryx Dit waren primitieve voorlopers van de vogels. Het aantal zoogdieren breidde zich uit en de eerste krokodillen verschenen. Opkomst van naaktzadige planten en uitbreiding van de hoeveelheid schaaldieren. Veel ammonieten en zee-egels.
De Jura is onder te verdelen in het Onder Jura (Toarciaan, Pliensbachiaan, Sinemuriaan, Hettangiaan), het Midden Jura of Dogger (Calloviaan, Bathoniaan, Bajociaan en Aaleniaan) en het Boven Jura of Malm (Tithonien, Kimmeridgiaan en Oxfordiaan).

Periode	Epoch	Etage	Tijd (in Miljoen jaar) *
JURA	Boven (Malm)	Tithoniaan	146 – 151
		Kimmeridgiaan	151 – 155
		Oxfordiaan	155 – 161
	Midden (Dogger)	Calloviaan	161 – 165
		Bathoniaan	165 – 168
		Bajociaan	168 – 172
		Aaleniaan	172 – 176
	Onder (Lias)	Toarciaan	176 – 183
		Pliensbachiaan	183 – 190
		Sinemuriaan	190 – 197
		Hettangiaan	197 – 200

* Ouderdom is afgerond

Klik hier voor vindplaatsen uit dit tijdperk.

INLEIDEND OVERZICHT Jura http://www.prehistoriclife.nl/Jura.html‎

De aarde was in het Jura, 170 miljoen jaar geleden, veel warmer en minder gevarieerd dan tegenwoordig. Er waren gedurende het grootste deel van deze periode vermoedelijk geen ijskappen aan de polen en door het milde klimaat was de zeespiegel veel hoger. Hierdoor was er minder droog land, maar waren er uitgestrekte ondiepe zeeën die wemelden van het leven. Het reusachtige continent Pangea was langzaam aan het uiteenvallen en de bekende hedendaagse landmassa’s als Noord-Amerika en Eurazië kregen geleidelijk vorm. De noordelijke en zuidelijke Atlantische Oceaan openden zich, maar tegelijkertijd sloot de oude Tethyszee zich.

De periode van 206 miljoen jaar geleden tot 142 miljoen jaar geleden wordt het Jura genoemd. De periode is vernoemd naar gesteenten die zijn gevonden in het Jura-gebergte in westelijk Europa op de grens van Frankrijk en Zwitserland. Het Jura is bekend als ‘het tijdperk van de dinosauriërs‘, maar is tevens de periode waarin het mariene leven floreerde en de bloemplanten evolueerden. Hoewel sommige groepen geleden hadden onder de massa-extinctie aan het einde van het Trias, was de vormenrijkdom van planten en dieren halverwege het Jura weer op peil. Dit herstel was het begin van een lange periode van groei, die zou aanhouden tot het einde van het Mesozoïcum. In het Jura begon het supercontinent Pangea uiteen te vallen.

Gondwana verplaatste zich verder nar het zuiden, waardoor er een westelijke uitloper van de Tethyszee in de Panama-regio kon ontstaan. Laurazië (Noord-Amerika en Eurazië) werd gescheiden van Gondwana en de landverbinding tussen Noord- en Zuid-Amerika ging verloren. Het splijten begon langs een lijn waarlangs Noord-Amerika van Afrika zou loskomen.

Verspreid over het oppervlak van Pangea begonnen ondiepe zeeën te ontstaan. Hierdoor werd het klimaat vochtiger in het binnenland. Het laaggelegen land tussen Noord-Amerika en Afrika werd overstroomd. Tegen die tijd bestond Groot-Brittanië en een groot deel van het vasteland van Europa uit eilanden in een ondiepe zee. Deze veranderingen hadden grote gevolgen voor de ontwikkeling van verschillende milieus en de evolutie van dieren en planten op het noordelijk en zuidelijk halfrond. Omdat de scheiding van de continenten onvolledig was, leken de dinosauriërs van verschillende continenten echter nog steeds veel op elkaar. Zo zijn de reusachtige brachiosauriërs van Noord-Amerika en Afrika nagenoeg identiek, evenals een aantal kleinere, beweeglijkere planteneters. Toch kwamen er al enkele subtiele en merkwaardige verschillen voor. In Afrika leefde naast de brachiosauriërs de met grote stekels uitgeruste stegosauriër Kentrosaurus, die sterk afweek van de klassieke, met platen uitgeruste Stegosaurus die in dezelfde tijd in Noord-Amerika leefde.

De Chinese dinosauriërs begonnen ook af te wijken van de dinosauriërs elders in de wereld. Dit schijnt erop te wijzen dat China al vroeg geïsoleerd was van de gebeurtenissen elders. Aan het begin van deze periode daalden de aardse temperatuur en de vochtigheidsgraad. Na afloop van het Vroeg-Jura keerde deze trend zich om en aan het einde van de periode steeg de temperatuur snel. De zeespiegel fluctueerde maar steeg gemiddeld naar een hoger niveau dan in het Trias. Hierdoor werden de kustregio’s van de continenten langzaam overspoeld en ontwikkelden zich in het binnenland geleidelijk ondiepe binnenzeeën. Deze warme, zonovergoten wateren vormden een ideaal voortplantingsgebied voor een vormenrijk en complex marien leven. Vanaf het Vroeg-Jura vormden zich opnieuw grote riffen in de ondiepe zeeën. Het fytoplankton, microscopische plantachtige organismen die nog altijd de basis vormen van de meeste voedselketens in zee, evolueerde in twee nieuwe groepen die nog steeds het microleven in oceanen beheersen: de dinoflagellaten en het nanoplankton. Aan het einde van de periode gingen de beenvissen steeds meer op bekende soorten lijken. Ze werden bejaagd door de spectalaire zeemonsters van de Jurassische zeeën, de roofzuchtige ichthyosauriërs (‘vishagedissen’) en de plesiosauriërs (‘bijna’-hagedissen).

Op het land waren verschillende groepen Triassische reptielen uitgestorven. De zoogdieren gedijden, zij het in de schaduw, maar de synapsiden (oude verwanten van de zoogdieren) zijn in deze periode uitgestorven. De lucht werd steeds drukker omdat zich steeds meer soorten vliegende reptielen (pterosauriërs) ontwikkelden die verschillende ecologische nissen bezetten. In het Laat-Jura kregen deze pterosauriërs gezelschap van dinosauriërs die veren hadden en waarvan sommige konden vliegen: de evolutie van de vogels was begonnen.

Het landschap kreeg een ander aanzien doordat nieuwe planten evolueerden. De globale temperaturen daalden tot onder die aan het eind van het Trias en er viel veel meer regen, waardoor er weelderiger en uniform tropische omstandigheden heersten. Aan het begin van het Jura werden dezelfde typen planten aangetroffen als in het Laat-Trias, maar de zaadvarens die in Gondwana gedomineerd hadden, verdwenen geleidelijk en werden vervangen door palmvarens en naaldbomen, terwijl de bodem bedekt was met varens.

Tegenwoordig vindt men de gefossiliseerde zaadkegels van naaldbomen uit het Jura, nadat ze eerst door beken ver bij de moederboom vandaan zijn gevoerd. Sommige soorten naaldbomen produceren al sinds het Jura hars.

Insecten die in de hars gevangen raken blijven in de hars bewaard. De planten die zich in het zuidelijk deel van het noordelijke continent ontwikkelden schijnen zich ten koste van de andere planten verbreid te hebben.

De steenkoolvelden die gevormd werden door talrijke bomen, zijn een bewijs van de omvang en de dichtheid van de bossen in deze periode.

Een belangrijke gebeurtenis in het Jura was de ontwikkeling en de diversificatie van de hoogontwikkelde bloemplanten, de angiospermen, die de terrestrische vegetatie uiteindelijk zouden domineren.

DUITSLAND

http://en.wikipedia.org/wiki/Swabian_Jura

http://paleoelegance.com/the-holzmaden-shale

http://dinosaurpalaeo.wordpress.com/2012/04/12/palaeontology-sg-1/

Solnhofen Limestone, Germany: Exquisitely detailed fossils have come from these Jurassic deposits in southern Germany.
http://en.wikipedia.org/wiki/Solnhofen_Plattenkalk

FRANKRIJK :

-de Boulonnais ligt aan de kust ten zuiden van Calais aan de noord Franse kust. Er zitten veel fossielen in de verschillende sedimenten uit het Jura tijdperk. Op verschillende locaties aan de kust zijn fossielen te vinden:

http://www.geologie-info.com/articles.php?Article=geologie-boulonnais

Cap Gris Nez Bij Cap Gris Nez zijn veel bivalven te vinden uit het Jura tijdperk.
http://www.saga-geol.asso.fr/Documents/Saga_313_Cap_Gris_Nez.pdf

Wimereux / Pointe aux Oies Gelegen ten zuiden van Cap Gris Nez aan de kust. Er zijn hier bivalven, brachiopoden, gastropoden en houtresten uit het Jura tijdperk te vinden. In de lagen waar ook grindsteentjes zitten (grove zandsteen, de grote blokken op het strand) kunnen tandjes bevatten van vissen en reptielen. Soms kun je in de zandsteen wat grotere ammonieten aantreffen.

cap gris nez

http://nl.wikipedia.org/wiki/Cap_Gris-Nez

-Syam : De heuvels van de Jura zijn voornamelijk opgebouwd uit kalksteen uit, het Jura-tijdperk en deels uit het Krijt-tijdperk (ongeveer 210 tot 130 miljoen jaar geleden). Kalksteen wordt gevormd in ondiepe zeeën, na verkitting van mariene organismen die carbonaten bevatten.

–Gorges Du Tarn ….De “Causses” zijn opgebouwd uit kalksteenlagen uit het Jura-tijdperk (208-144 miljoen jaar geleden). Het vóórkomen van kalksteen geeft aan dat dit gebied tijdens het Jura-tijdperk een zee was.Na het Jura-tijdperk werd het gebied door tektonische krachten opgeheven, waardoor een groot kalksteen-plateau ontstond. Hierna begonnen rivieren zich in het plateau in te snijden en vormden ze 400 m diepe canyons (“gorges” in het Frans) die het plateau in verschillende stukken, de “Causses”, verdeelden.

De rivier “de Tarn”, heeft diepe “Gorges du Tarn”uitgesleten, waardoor het plateau werd verdeeld in de”Causse de Sauveterre” (rechts) en de “Causse Méjean” (links). Ongeveer 40 ondergrondse rivieren voegen zich vanuit de beide Causses in de Tarn

-In het Tarn gebied in het zuiden van Frankrijk is een vindplaats waar diverse fossielen kunnen worden gevonden in mergel afzettingen uit het Toarcien (onderdeel van het onder Jura tijdperk).

Net ten zuiden van Florac, in St-Laurent-de-Trèves is een zeer aardig curiosum te bezichtigen: op een klein plateau zijn tientallen voetafdrukken van dinosauriërs in de kalksteen bewaard gebleven. Deze zijn gratis te bezichtigen en de locatie is voorzien van duidelijke infopanelen. Welke soort de sporen heeft achtergelaten is niet bekend.

GROOT BRITTANIE

Groot-Brittanië tijdens het Jura

°
Rotsen uit de Jura-periode leveren uitstekende bouwstenen en waardevol ijzererts op. Ze bevatten ook een grote verscheidenheid aan fossielen, waaronder de overblijfselen van monsterachtige reptielen.

De beroemde Engelse geoloog William Smith was de eerste die de rotsen uit de Jura-periode onderscheidde en ze in kaart bracht. Vele van de kleurrijke omschrijvende benamingen die hij in 1799 aan de rotsen gaf, worden nog steeds gebruikt.

In Engeland komen rotsen uit de Jura-Periode aan de oppervlakte in een brede gordel die zich uitstrekt van de kust in Dorset tot de kust van Noord-Yorkshire. Ze ‘duiken’ geleidelijk naar het oosten en ze zijn aanwezig onder latere rotsen in de meeste delen van Zuid- en Oost-Engeland.

Tegen het eind van de Trias-periode brak de zee, die tot dan ver naar het zuiden lag, door en overstroomde de vlakke woestijnen die toen de Britse eilanden bedekten. Aanvankelijk vormde het zoute water lagunes, waarin zich bezinksel vormde. De rotsen uit deze tijd zijn niet dik en ze bestaan uit grijze leisteen en een dunne laag kalksteen. Bovendien bevatten ze een beenderenlaag: waarschijnlijk van de reptielen die verdronken toen de zee het land binnendrong. Later veranderde de diepte van de zeebodem voortdurend. In diep water kon zich modder en klei afzetten, maar in het ondiepe water werden de bezinkseldeeltjes verstoord door de golfslag en daar bezonken alleen groter, zwaardere zandkorrels, waaruit later kalksteen ontstond.

De vroege Jura-periode wordt in Engeland ook wel Lias genoemd. De rotsen zijn van de soort die ontstaan in diep water en ze bevatten afwisselende lagen blauwe leisteen en dunne, onzuivere kalksteen. In deze rotsen zijn opzienbarende overblijfselen van ammonieten en reptielen gevonden, vooral in de klippen van Dorset.

De Lias-bodem vormt een gordel van goede landbouwgrond, die dwars door Engeland loopt. Tegen het eind van de Lias-periode werd de zee ondieper en kalksteen en bezinksel hoopte zich erin op, vooral in Zuid-Engeland. In het midden van de Jura-periode werd de zee steeds ondieper. In de heuvels van Cotswold vormt de dikke laag leisteen een steile wand, die uitziet over de Severn-vallei. De kalksteen is oöliet (van het Griekse oon = ei en lithos = steen; eiersteen) – opgebouwd uit talrijke kleine bolletjes die op de eieren van vissen lijken. Ieder ‘ei’ bestaat uit een kleine zandkorrel of een schelpdeeltje, dat voortbewogen werd over de bodem van de Jura-zee en overdekt werd met kalksteen dat zich in de warme zee vormde. Meer naar het zuiden, in Somerset en Dorset, zijn de Jura-rotsen gevormd van bezinksel uit dieper water. De laag kalksteen is dun en het modderige bezinksel deed meer glooiende heuvels dan steile hellingen ontstaan. In het noorden zijn de rotsen uit het midden van de Jura-periode zanderiger en in Northampton komt ijzersteen voor (dat vrij wordt gewonnen), maar de ‘Rug van Lincolnshire’ bestaat uit kalksteen. In het uiterste noorden van Yorkshire is er een opzienbarende verandering in het landschap. Rotsen uit het midden van de Jura-periode vormen er een kale barre heidevlakte en de heuvels van Cleveland. De rotsen bestaan voornamelijk uit zand, met dunne laagjes modder en steenkool. Hier was in het midden van de Jura-periode een delta, opgebouwd uit ruwe afzetting die werd aangevoerd van de omringende landmassa. De delta leek veel op die uit de Carboon-periode en had eveneens wouden, hoewel de bomen meer op die van tegenwoordig leken dan de bomen uit het Carboon. Er vond geen vorming van steenkool op grote schaal plaats.

In Schotland zijn nog enkele brokken van deltazandsteen bewaard gebleven. William Smith noemde de eerste rotsen uit de late Jura-periode Cornbrash. De dunne laag blauwe leisteen is onderbroken, waardoor een bodem vrijkwam die uitstekend geschikt was voor het verbouwen van graan. Het Cornbrash loopt van Dorset naar Noord-Yorkshire en aangezien het duidelijk is gevormd door zeebezinksel, met zeefossielen, is het aannemelijk dat de delta werd overstroomd. Een laag zand vormde de daarop volgende Kallaway-rotsen, maar toen werd de zee dieper (behalve in Yorkshire), want de volgende laag van Oxford-klei werd gevormd in diep water. Daarna werd de zee weer ondieper en de volgende laag van koraalrots bevat op de meeste plaatsen kalksteen of zand en tevens fossielen van koraalriffen. Daarna volgde de laatste diepwaterperiode uit de Jura-tijd, vertegenwoordigd door de dikke blauwe Kimmeridge-klei. Ten slotte werden de Portland-rotsen en de Purbeck-rotsen gevormd. Tegen deze tijd was het gebied waarin bezinksel werd afgezet ingekormpen tot een kleine baai, die Zuidoost-Engeland bedekte. De Portland-rotsen bestaan hoofdzakelijk uit dikke, oöliete kalksteen, bekend in de bouwwereld. De groeven in Portland en Dorset hebben een groot deel geleverd van stenen voor gebouwen in Londen. De Jura-periode begon met het binnendringen van de zee. De periode werd afgesloten met de terugdrijving van het zeewater naar het zuiden. De Purbeck-rotsen bestaan uit zoetwaterbezinksel en kalksteen met weinige zeebezinksel. Verrassend zijn de ‘vuilnis’-beddingen: fossiele bodem met boomstronken in de oorspronkelijke stand van hun groei.Noord-Amerika tijdens het Jura

De Jura-periode begon in Noord-Amerika met de voortzetting van de ontwikkeling uit de voorafgaande periode. Ten oosten van de rijzende gordel van hoogland verspreidde de zee zich in zuidelijke richting, toen de geosynclinale van de Rocky Mountains zich langzaam vormde. Een bepaalde zee, die tegenwoordig Sundance Sea wordt genoemd, strekte zich over het vasteland van Noord-Amerika uit naar het zuiden. In het westen scheidde deze zee de jonge Rocky Mountains van de rest van het continent in het oosten. Tijdens het verdere verloop van de Jura-periode kwam het land naar het oosten toe tot in het midden van North Dakota en naar het zuiden toe tot in New Mexico soms onder water te staan. Maar daarna trok de zee zich terug en de vroegere zeebedding werd vruchtbaar laagland, bedekt met weelderige plantengroei en doorsneden door talrijke traagstromende rivieren uit het hoogland in het westen. Deze verspreidden grote hoeveelheden slib en grind over het gebied, waardoor de huidige Morrison-formatie ontstond, die zich uitstrekt van Colorado in het oosten tot Utah in het westen en van New Mexico in het zuiden tot Montana in het noorden. Deze formatie, die hoofdzakelijk bestaat uit leisteen en zandsteen, is zelden meer dan 125 meter dik. Er komt echter een schitterende verzameling van landdieren en planten uit de Jura-periode in voor, waaronder zeventig exemplaren van dinosauriërs en vijfentwintig exemplaren van primitieve zoogdieren. De warme, vochtige streek van het laagland waar deze rotsen werden gevormd, had een grote verscheidenheid van dierlijk leven en de snelle afzetting van sediment door ontelbare kronkelende rivieren schiep uiterst gunstige omstandigheden voor het ontstaan van fossielen. Het is moeilijk de juiste ouderdom van de Morrison-formatie te bepalen, want de samenstelling van fossielen is er uniek voor Noord-Amerika. Door vergelijking met soortgelijke rotsen op andere vastelanden, neemt men aan dat ze uit de late Jura-periode stammen. In deze zelfde periode werd de daling van de bodem langs de Stille Oceaan, die in de Trias-periode was begonnen, voortgezet. De geosynclinale werd steeds dieper en er zette zich een grote hoeveelheid bezinksel in af, die werd aangevoerd door de rivieren uit het hoogland in het oosten. De aardbewegingen tussen de twee geosynclinalen, die het land reeds enigszins hadden doen rijzen in de voorafgaande periode, werden steeds heftiger. Dit leidde ten slotte tot een uitbarsting, waardoor een keten van plooiingsbergen ontstond die in de plaats kwam van hethoogland

.¹Basford; pag. 96-100

²Dixon; pag. 24-27
⁷Palmer; pag. 32-33, 98-99

	FOSSIELE VINDPLAATSEN JURA
	Robelmont, België
	Tontelange, België
	Aichelberg, Duitsland
	Ammelhofen, Duitsland
	Bad Boll, Duitsland
	Balingen, Duitsland
	Bischberg, Duitsland
	Buttenheim, Duitsland
	Dotternhausen, Duitsland
	Drügendorf, Duitsland
	Geisingen, Duitsland
	Gosheim, Duitsland
	Gräfenberg, Duitsland
	Holzmaden, Duitsland
	Ludwag, Duitsland
	Mistelgau, Duitsland

	Pilgerndorf, Duitsland
	Rohden, Duitsland
	Rosenfeld, Duitsland
	Sengenthal, Duitsland
	Solnhofen, Duitsland
	Wallücke, Duitsland
	Wehrendorf, Duitsland
	Wellendingen, Duitsland

	Wilsum, Duitsland
	Airvault, Frankrijk
	Arromanches, Frankrijk
	Belmont, Frankrijk
	Borrèze, Frankrijk
	Boussagues, Frankrijk
	Caen, Frankrijk
	Cap Gris Nez, Frankrijk
	Florac, Frankrijk
	La Motte Bourbon, Frankrijk
	Landaville, Frankrijk
	Lion-sur-Mer, Frankrijk
	Lixhausen, Frankrijk
	Mende, Frankrijk
	Millau, Frankrijk
	Naves, Frankrijk
	Pointe du Chay, Frankrijk
	Ravenoville Plage, Frankrijk
	Saint-Maixent, Frankrijk
	Thin le Moutier, Frankrijk
	Trouville-sur-Mer, Frankrijk
	Vaches Noires, Frankrijk
	Vallon Pont d Arc, Frankrijk
	Cromarty, Groot-Brittannië
	Devon coast, Groot-Brittannië
	Dorset coast, Groot-Brittannië
	East Riding of Yorkshire coast, Groot-Brittannië
	Helmsdale, Groot-Brittannië
	Isle of Skye, Groot-Brittannië
	Ketton, Groot-Brittannië
	Melton Mowbray, Groot-Brittannië
	North Yorkshire coast, Groot-Brittannië
	Northern Ireland coast, Groot-Brittannië
	Saltburn-by-the-Sea, Groot-Brittannië
	Somerset coast, Groot-Brittannië
	South Wales coast, Groot-Brittannië
	Whitby, Groot-Brittannië
	Tardos, Hongarije

	Brouch, Luxemburg
	Dudelange, Luxemburg
	Haller, Luxemburg
	Rumelange, Luxemburg
	Tulear, Madagaskar
	Beni Tajjite, Marokko
	Oued Dades, Marokko


	Twente, Nederland
	Kali Gandaki, Nepal
	Spitsbergen, Noorwegen
	Hallein, Oostenrijk
	Bałtów, Polen
	Dzialoszyn, Polen
	Faustianka, Polen
	Malogoszcz, Polen
	Zalas, Polen
	Zawiercie, Polen
	Agua de Madeiros, Portugal
	Cabo Mondego, Portugal
	Penela, Portugal
	Peniche, Portugal
	Praia Grande, Portugal
	Sao Martinho do Porto, Portugal
	Ulianovsk, Rusland
	Ajdovscina, Slovenië
	Albarracin, Spanje
	Alcaine, Spanje
	Mallorca, Spanje
	Holderbank, Zwitserland

	Liesberg, Zwitserland

USA

Uiteraard was de ontdekking en de studie van de meeste dinosauriers uit het jura , in het begin een amerikaanse aangelegenheid …. De VS is dan ook rijk aan afzettingen uit het mesozoicum ….

https://geoinfo.nmt.edu/tour/landmarks/ghost_ranch/home.html

chimney rock

View from Chimney Rock trail toward Chimney Rock. Js is basal Jurassic Summerville sandstones and Jt is Jurassic Todilto.

Ethiopia :

Blue Nile Gorge, Ethiopia: Come along on a fossil-hunting trip to Ethiopia with UCMP researchers and see the first dinosaur fossils found there.

JURASSIC COAST :

http://www.jurassiccoasttrust.org/

A map of the Jurrassic Coast

http://nl.wikipedia.org/wiki/Jurassic_Coast

Broad Bench Jurassic Coast Dorset England

Achtergrond zondag 18 augustus 2013 door Annemieke van Roekel

Kusterosie legt fossielen bloot

Twee eeuwen geleden werden de eerste complete reuzenreptielen gevonden aan de zuidkust van Engeland, zoals de ichthyosaurus en de plesiosaurus. Langs de Jurassic Coast worden nog steeds met regelmaat bijzondere vondsten gedaan, zoals grote schedels van de ichthyosaurus. De instabiele rotskust geeft voortdurend nieuwe fossiele schatten bloot.

De Britse zuidkust in de graafschappen Dorset en Devon is een waar fossielenmekka, met name in de wintermaanden als de regen en golven op het strand en de cliffs beuken.

“Dagelijks worden er fossielen van reuzenreptielen gevonden,” vertelt Paddy Howe, als geoloog werkzaam bij het Lyme Regis Museum. “Meestal zijn het kleine stukjes bot, hele schedels en grote delen zijn zeldzamer”.

Mary_anning_plesiosaurus

Tekening van een plesiosaurus door Mary Anning.In 1823 ontdekt zij de allereerste complete plesiosaurus. Wikimedia Commons

Primeur van complete reuzenreptielen

Twee eeuwen geleden vond het Engelse meisje Mary Anning de eerste (vrijwel) complete fossielen van reuzenreptielen uit het Mesozoïcum: de ichthyosaurus en de plesiosaurus.

Ook vond ze er de eerste Britse pterosauriër, een vliegend reptiel. Sinds de tijd van Anning is Lyme Regis uitgegroeid tot het fossielencentrum van de Engelse zuidkust. Zowel voor (amateur-)paleontologen als in fossielen geïnteresseerde toeristen is het een populaire plek. Behalve Engelsen komen er ook veel Duitsers en Nederlanders.

Maar de belangrijkste vondsten komen niet van wetenschappers of het grote publiek, maar van – meestal lokale – commerciële fossielenjagers.

In 2008 werd nog een anderhalve meter lange schedel van een ichthyosaurus gevonden, even ten oosten van Lyme Regis, die voor ca. 25.000 euro door het museum in Lyme Regis werd gekocht. Van recentere datum is een twee meter lange schedel van dezelfde soort: Temnodontosaurus platydon.

°

Een heel gepuzzel

“Alleen al rond Lyme Regis zijn ca. twaalf verschillende soorten van ichthyosauriërs gevonden,” vertelt Howe. “Voor de hele Jurassic Coast gaat het om een stuk of twintig soorten.” Ook wat de plesiosaurus betreft blijft het niet bij één soort. In Lyme Regis zijn drie soorten gevonden en langs de hele kust loopt het tegen de tien.

“Het is vaak een heel gepuzzel om de verschillende botjes van één exemplaar weer tot een geheel te maken,” vertelt Howe, en hij spreekt uit ervaring. In 2010 vond hij, ‘gewoon’ op het strand, bij laagwater, een botje van een plesiosaurus (Plesiosaurus dolichodeirus) dat uit de versteende kleimodder stak. De rest van het dier lag enkele meters verderop begraven.

Dierenwereld in de vroege Jura, gebaseerd op de door Mary Anning gevonden fossielen. Volledige exemplaren zijn zeldzaam omdat de dode cadavers op de zeebodem meestal werden verscheurd door aaseters. Henry De La Beche

Vóór Darwin

Mary Anning vond niet alleen de allereerste complete fossielen van zeereptielen. In een tijd, nog vóór Darwin, waarin de meeste mensen – ook wetenschappers – dachten dat de aarde slechts enkele duizenden jaren oud was en evolutie een nieuw begrip was, maakte zij gedetailleerde tekeningen van haar vondsten.

Mary_anning

Mary Anning aan het werk. Wikimedia Commons/Henry De La Beche

Van de kleinste botjes wist ze de diersoort te achterhalen. Zo kwam Anning als autodidact – mede dankzij alle kennis die zij van haar vader kreeg – in aanraking met wetenschappers in een tijd waarin het zeer ongebruikelijk voor iemand van haar afkomst was om de in paleontologie geïnteresseerde en welgestelde heren uit de hogere kringen persoonlijk te leren kennen en haar kennis met hen te delen.

De 19e eeuwse afbeelding hiernaast suggereert ten onrechte dat Mary Anning al het werk alleen zou hebben gedaan. Soms huurde ze een groep arbeiders in uit de lokale steengroeven om de vaak grote en zware fossielen uit te graven en te transporteren. Howe hierover: “Twee jaar geleden hebben we Annings ichthyosaurus een jaar lang in Lyme Regis geëxposeerd, maar zelfs met een groep volwassen mannen kregen we het skelet nauwelijks de trap op getild”.

Kust ten oosten van Lyme Regis met helemaal rechts Golden Cap, waar Anning veel fossielen vond. Als broodwinning verkocht zij haar vondsten. Deze zijn nu te bezichtigen in de vele natuurhistorische musea die Groot-Brittannië rijk is, waaronder het Natural History Museum in Londen. Wikimedia Commons/Kevin Walsh

Van Trias naar Krijt

Aan de hand van bepaalde soorten slangsterren uit de verzameling van Anning weten we nu dat ze ook verder naar het oosten op fossielenjacht is geweest. In 2001 kreeg de zuidkust van Devon en Dorset de status van Werelderfgoed, en wordt deze als Jurassic Coast onder de aandacht gebracht. Geologisch bestrijkt het echter veel meer tijden dan alleen de Jura; de 155 km lange kust loopt van het Trias in het westen (Orcombe Point) tot Old Harry Rocks uit het Krijt.

Kust tussen Lyme Regis en Charmouth waar Anning vaak moet hebben gezocht en waar nog steeds regelmatig fossiele zeereptielen tevoorschijn komen. De aardlagen zijn hier goed zichtbaar; het zijn 190 miljoen jaar oude sedimenten uit een modderige zee, destijds op 40 graden noorderbreedte. DigitalGlobe 2013

Snelle erosie

“Gemiddeld verdwijnt er hier één meter kust per jaar,” vertelt Howe. “De rotsen bestaan afwisselend uit kalksteen en schalies, een soort kleigesteente. Het zachtere schaliegesteente erodeert veel sneller dan kalksteen. Je kunt het zelfs met je nagels kapot drukken.” Het is dan ook dit schaliegesteente waaruit de meeste fossielen afkomstig zijn. Door de golven, vooral bij vloed en tijdens storm en regen, komen voortdurend nieuwe fossielen tevoorschijn. Toeristen zijn dan ook vrij hier fossielen te zoeken, al moeten ze bijzondere vondsten wel aan de autoriteiten rapporteren.

Krijtrotsen in Dorset met helemaal rechts: Old Harry Rocks. Deze markeren het meest oostelijke en geologisch jongste deel van de Jurassic Coast. Dit spierwitte en in zowel letterlijk als figuurlijk opzicht schitterend witte gesteente bestaat volledig uit eencellige kalkorganismen, de Emiliania huxleyi. Annemieke van Roekel

Beitels en spijkers

“Van een afstand zien de 19de eeuwse fossielen er wel goed uit,” vertelt Howe. “Maar als je nauwkeurig kijkt valt dat behoorlijk tegen. De botten zijn soms zelfs met beitels en spijkers uit het gesteente gehaald. In die tijd gebruikten ze nog geen zure oplossing, zoals wij dat nu doen. Zo komt het fossiel langzaam vrij, zonder dat het beschadigd raakt.”

Een model van de Scelidosaurus Harrisoni. Annemieke van Roekel in Lyme Regis Museum

Maar de regio rond Lyme Regis is niet alleen bekend van de vele fossiele zeereptielen. Hier is ook de Scelidosaurus Harrisoni gevonden, een dinosauriër uit de vroege Jura die tot nu toe nog nergens anders ter wereld is gevonden.

Het zijn echter niet alleen wetenschappers en fossielenzoekers die zich laten inspireren door de Jurassic Coast. Ook kunstenaars worden er door aangetrokken. De overvloed aan (afdrukken van) fossielen in brokken gesteente en het feit dat je relatief vrij bent om ze ook mee te nemen, komt ook hen goed van pas.

Kunstenaars laten zich inspireren door grote keien met soms levensgrote afdrukken van ammonieten op het strand van Lyme Regis. Eén van de kunstenaars is Adrian Gray. Hij gebruikt een combinatie van zwaartekracht en wrijving om de rotsblokken op elkaar te laten balanceren. Het tijdelijke ‘kunstwerk’ kan minuten tot uren staan, totdat – meestal – de wind het precaire evenwicht verstoort. Annemieke van Roekel

Bronnen en meer lezen

The Official Guide to the Jurassic Coast, a Walk Through Time, Denys Brunsden (red.);
De Engelstalige Wikipedia webpagina geeft méér informatie over Mary Anning dan de Nederlandstalige;
Mary Anning of Lyme Regis, door Crispin Tickell. Lyme Regis Philpot Museum;
Tentoonstelling over een ‘Nederlands’ zeereptiel, de mosasaurus, in NHM Maastricht, tot 16 september 2013.

http://www.ramireziblog.wordpress.com/fossielen/

In 2007 werd na vier jaar opnieuw de Jurassic Coast bezocht, met mooie resultaten:

Second Jurassic Coast Fossil Hunt 2007 (1) – Belemnites

Second Jurassic Coast Fossil Hunt 2007 (2) – Ammonites

Second Jurassic Coast Fossil Hunt 2007 (3) – Ichthyosaur

Second Jurassic Coast Fossil Hunt 2007 (4) – Leftovers

http://www.dorsetlife.co.uk/2012/03/the-geology-of-dorset-the-jurassic-rocks/

Portland Limestone forming Pulpit Rock at Portland Bill

Ammonite in Kimmeridge Clay, Brandy Bay

Kimmeridge Clay in Kimmeridge Bay

Lees verder

Opschudding over oude inktvissen

Dino’s met veren kwamen meer voor dan gedacht

Uitsterving niet door methaanscheet?

Wereldrecord opgeraapt: samenscholende fossiele kreeften

Dino’s duiken dankzij buikveren

Jurassisch reliëf 2

<Bepaalde ( jonge ) geplooide structurele reliëfs

<Een plooiing kan zich voordoen diep onder het aardoppervlak, in het gehele gesteentepakket of alleen of hoofdzakelijk in de lagen dicht bij de oppervlakte. Een plooiing in de oppervlakkige lagen, die het reliëf en het landschap beïnvloedt, kan een epidermisplooiing zijn. Voorbeelden hiervan zijn te vinden in de Jura.: Hier heeft zich een typisch ruggenreliëf gevormd door epidermisplooiingen.

<Ook een reliëf, ontstaan onder invloed van actieve invloed van de tektoniek op het vooraf bestaande reliëf ( bijvoorbeeld door opheffing en nieuwe gebergtevorming ) noemt wel eens een Jurassisch reliëf.

< Jurassisch reliëf bezit onder andere geen epigenetische rivieren.( in het schoon vlaams: doorbraakrivier omdat die zich doorheen een harde laag heeft gewurmd),

Een Jurassisch reliëf is een recente plooiing , waarbij de voornaamste aanwezige rivier(en) vooral antecedent( bijvoorbeeld Rhein … Donau ) is /zijn ( = ze bestonden al voor deze Jura plooiing plaatsvond). Vermits het nog zo(relatief) jong is heeft erosie nog maar weinig kans gehad dus zijn de heuvels de anticlines en de valleien de synclines. …..

Uiteraard is de (veronderstelde ? ) afwezigheid van dergelijke epigenetische rivieren niet het beslissende hoofdkenmerk bij het identificeren van dergelijk relief ….

< in oude reliefs zijn heel duidelijk de zeer strikt rechtlijnige ketens te zien die toch wel doen aanvoelen dat er afwisselend harde en zachte lagen in het spel zijn die worden geërodeerd : —> in een jurassisch ( = jong ) relief is de strikte oplijning minder duidelijk. —-> Daar zijn nog veel meer onregelmatigheden te vinden die het gevolg zijn van actieve opheffing. De bergen daar hebben nog niet de kans gehad om zich volledig te nivelleren opdat enkel de meer regelmatige oplijning van harde vs. zachte lagen tot uiting komen in de structuur

Juveniel jong ( in de geologie –> fossiel–>) exemplaar van een organisme.

<In de geologie wordt het woord ook gebruikt als synoniem voor ‘nieuw gevormd’, zoals in ‘juveniel (grond)water’, ‘juveniel gesteente’ en ‘juveniel magma’ (zie bijvoorbeeld stollingsgesteente en palingenese).

Juveniel water

< Water dat ontstaat bij het uitkristalliseren van magma’s of dat diep in de korst bij hoge temperatuur en druk uit atmosferische zuurstof en waterstof uit het inwendige van de aarde gevormd.

< water gevormd op grote diepte in de aardkorst, als gevolg van endogene processen (magmatische en thermometamorfe processen) en voor het eerst voorkomend aan of dichtbij het aardoppervlak.

http://www.encyclo.nl/lokaal/10880

<interstitieel water van dezelfde geologische ouderdom als de omringende rots of laag, dikwijls van slechte kwaliteit en niet geschikt voor normaal gebruik(bijv. als drink- of bedrijfswater, of als water voor de landbouw)

zie ook

http://www.nu.nl/wetenschap/3475792/oudste-water-wereld-ontdekt.html

http://www.nature.com/nature/journal/v497/n7449/full/nature12127.html

https://tsjok45.wordpress.com/2012/11/13/water/

Water flowing out of a mine.

Filed under evodisku G, evodisku J Tagged with Geologie, inhoudstabel evodisku WP

DOODGRAVERS

augustus 23, 2013 3 reacties

INHOUD GLOS i /J → insecten Kevers ← INHOUD K

Kevermoeder verslindt om voedsel bedelende jongen

23 augustus 2013

Jonge kevers van de soort Nicrophorus lopen het risico te worden opgegeten als ze te veel bedelen om voedsel, zo blijkt uit nieuw wetenschappelijk onderzoek.

http://nl.wikipedia.org/wiki/Doodgravers

Nicrophorus vespilloides found on a dead hedgehog by the side of the road, 5-V-2005, Roggebotzand, Flevoland, Netherlands. Det, leg & photo E van Herk

De jonge kevers bietsen om voedsel door met hun pootjes tegen de bek van hun moeder te duwen. Als één van de jongen te vaak bedelt, wordt het dier opgegeten door het vrouwtje.

Dat melden onderzoekers van de Universiteit van Edinburgh in het wetenschappelijk tijdschrift Behavioral Ecology.

Karkas

Kevers van de soort Nicrophorus worden doodgravers genoemd, omdat ze hun eitjes leggen op de lijkjes van kleine dieren zoals muizen en vogeltjes.

Hun nageslacht voeden ze vervolgens door stukjes van het karkas op te slokken, te verteren en weer uit te spuwen in de bek van de jongen.

De wetenschappers testten hoe vrouwtjes reageerden op voortdurend gebedel door de dieren bloot te stellen aan een buitengewoon groot aantal nakomelingen van verschillende moeders, zo meldt nieuwssite Physorg.com. De kevervrouwtjes bleken de jongen die zich het vaakst bij hun bek meldden zonder aarzelen op te eten.

Natuurlijke selectie

De wetenschappers vermoeden dat de vrouwtjes met hun kannibalistische gedrag voorkomen dat jongen die niet continu bedelen te weinig voedsel binnenkrijgen.

In Nederland komen acht soorten doodgravers voor, waarvan drie soorten erg zeldzaam zijn.

Door: NU.nl/Dennis Rijnvis

Nicrophorus pustulatus

Doodgravers zijn kevers uit de familie van de aaskevers. Wat ze zo apart maakt, is dat ze voor hun jongen zorgen. Het zijn vrij grote kevers die 1 tot 4 centimeter groot kunnen worden. Ze zijn glanzend zwart en hebben een oranje tekening op de rug en zijn behaard op de buik. De kop is groot en heeft grote ogen. Rond de hals zitten allerlei bobbels. De dekschilden bedekken het achterlijf maar niet volledig. Met deze schilden kunnen ze tsjirpen door de ribbels over elkaar te schuren. De antennes zijn maar kort met een knots erop.

Het zijn echte roofinsecten die leven van maden van vliegen en aas. Aas wordt ingegraven door de aarde eronder weg te duwen. Vaak wordt er met andere doodgravers samen gewerkt. Als het aas onder de grond zit, dan wordt er gepaard. In het aas worden de eitjes gelegd. De moeder blijft bij de eitjes tot ze uitkomen. Dan worden ze door haar gevoerd zodat ze zich na 7 dagen ontpoppen.

http://macromite.wordpress.com/2010/02/14/mite-farm-or-some-animals-are-more-equal-than-others/

Met parasieten

Filed under biodiversiteit, Dierkunde Tagged with biodiversiteit, entomologie, inhoudstabel evodisku WP

PLUNDERAARS ,BARBARIJ EN VANDALISME

augustus 18, 2013 3 reacties

ARCHEOLOGIE antropologie :

ARCHEO- ANTROPOLOGIE INHOUD →

°

Plunderaars maken gebruik van chaos in Egypte om malawi museum leeg te roven

: Karen Van Eyken 18/08/13 -Bron: Bild

© ap.De internationale kunstwereld is geschokt omwille van de plundering van het beroemde Malawi-museum in Egypte.“Ik heb tranen in mijn ogen en mijn hart bloedt omdat we ons kostbaarste bezit aan het verliezen zijn: ons erfgoed“, twitterde Zahi Hawass, een gerenommeerde archeoloog. Het is dan ook een ware tragedie.

Terwijl de politie in hoofdstad Caïro een bloedbad aanrichtte, vond tweehonderd kilometer verder nabij de stad Minya een ander drama plaats. In het Malawi-museum werden zowat alle 1.100 artefacten gestolen: mummies van duizenden jaren oud, kleinere beeldjes, vazen en keramiek. Alleen datgene wat echt te zwaar was, lieten de plunderaars staan.

Volgens het ministerie van Oudheidkunde verzamelden Morsi (1) -aanhangers eerst in de tuin van het museum om daarna in te breken en het volledig leeg te roven.

De foto’s tonen met welke brutaliteit de mannen tekeergingen.

Vitrines werden kapotgeslagen en

standbeelden gebroken.(2)

Bovendien sloeg ook een brand over van een nabijgelegen politiekantoor in het heetst van de strijd.
“Deze plundering is een catastrofe, de wereld moet haar ogen openen en het Werelderfgoed beschermen”, smeekt Zahi Hawass.

(1)Religieuze intolerantie jegens de “pyramides ” ; een fatwa( door Salafi Al-Gohari / November 2012),riep op om de pyramiden te vernietigenDe man was geen enkeling of plaatselijke zonderlingToen Morsi nog aan de macht was (en vooral trachte “de moslim-broeders” en hun salafistische ideologie een duurzame en langdurende greep op het land te verschaffen … )liet hij een moslim TV-kanaal toe te verkondigen dat ” de pharaonische pyramides, de sfinx en de werken en artefacten van die “farao’s ” eigenlijk heidense symbolen en idolen waren (godslasterlijke getuigen van de ongelovige polytheisten ) , die niet alleen beter zouden verdwijnen … maar om die voormelde hun god beledigende en religieuze redenen moesten worden vernietigd …. ”

Dergelijke oproepen zijn natuurlijk de ingedrukte startknop van agressieve en baarbaarse acties die verwacht kunnen worden van de nodige woedende zelotische en religieuze idioten & horden plunderaars uit de “have nots “gelederen die hun kans schoon zien en die allebei overal wel te vinden zijn …. Bovendien kan dat nog verder escaleren en kan een kompleet land daardoor definitief ontwricht worden door haar erfgoed ( eigenlijk haar achteruitkijkspiegel) dodelijk te verkrachten ……

(2)

-Voor de huidige islamisten zijn de afbeeldingen van farao’s en oude goden godslastering,uitingen van polytheisten enzovoort ….. en dat moet dus vernietigd worden….
.

°
Net zoals de bibliotheek van Alexandrie herhaaldelijk en eeuwenlang eraan moest geloven ( en uiteindelijk kompleet afgebrand ) onder de afschuwelijke meutes van allerlei fanatieke monotheisten en verzamelde kennis haters …..

-kijk maar wat in onze tijd (2012) de islamistische moslim fanatici gedaan hebben met de eeuwenoude gebouwen van Timboektoe en mausolea van plaatselijke soefi heiligen . .

Vernielingen Timboektoe

Een van de grafmonumenten in de Malinese stad Timboektoe

dinsdag 3 jul 2012,

De vernielingen in Timboektoe in het noorden van Mali .

Timboektoe was met twee andere steden in Noord-Mali sinds enige maanden in handen van de radicale beweging Ansar Dine, die banden zou hebben met al-Qaida.

Volgens de getuige worden graven van soefistische heiligen in Timboektoe vernield met bijlen, shovels en automatische wapens. Er komen ook berichten uit Timboektoe over vernielingen in een moskee uit de vijftiende eeuw.

Goddelijke opdracht

Op verzoek van de regering van Mali zijn de mausoleums zaterdag op de werelderfgoedlijst van Unesco gezet.

Een woordvoerder van het Internationale Strafhof heeft de vernieling van de graven omschreven als een mogelijke oorlogsmisdaad.

De beweging Ansar Dine erkent de Verenigde Naties noch het strafhof en laat weten dat de vernieling de uitvoering van een goddelijke opdracht is.

Boedha’s van Bamiyan

– Of kijk naar wat is gebeurt met de staande boedha’s van Bayam onder de taliban ……

http://nl.wikipedia.org/wiki/Boeddha’s_van_Bamyan

Reuters, AP − 10/03/01,

De Taliban hebben de twee monumentale boeddhabeelden in Bamiyan grotendeels vernield.

‘De Taliban hebben beide beelden opgeblazen met explosieven’, zei oppositiewoordvoerder Mohammad Ashraf Nadim. De vernietigingsoperatie zou donderdag hervat zijn, na een pauze van drie dagen vanwege het islamitische offerfeest.

Het Afghaanse persbureau AIP maakte in Pakistan bekend dat de Taliban donderdag explosieven hadden gebruikt om het bovenste kwart van de grootste boeddha te vernietigen. Gisteren zou de operatie worden voortgezet.

Unesco bevestigt vernieling boeddha’s van Bamiyan

De Boeddhabeelden van Bamiyan zijn door de Taliban opgeblazen. Foto: CNN

Zeeburg, 13 maart 2001 – De twee eeuwenoude boeddhabeelden bij Bamiyan zijn vernietigd. Dat heeft de VN-organisatie Unesco maandag in Parijs gemeld. ‘De Taliban hebben een misdaad tegen de cultuur begaan’, aldus Unesco-directeur Koichiro Matsuura. ‘Het is afschuwelijk getuige te zijn van de koele en berekende vernietiging van cultuurgoederen die behoorden tot het erfgoed van Afghanistan en van de gehele mensheid.’
De internationale gemeenschap heeft ‘te weinig en te laat’ gedaan om de boeddha’s te redden. Dat zei de Pakistaanse minister van Buitenlandse Zaken Abdul Sattar. Sattar noemde de vernietiging van de cultuurschatten een ‘tragische ramp’

In het weekeinde vond een laatste internationale poging plaats om de beeldenstorm in Afghanistan tot staan te brengen.
Zondag voerde VN-secretaris-generaal Kofi Annan in Pakistan besprekingen met de Taliban-minister van Buitenlandse Zaken Mutawakil in een poging de leiders van Afghanistan op andere gedachten te brengen. Maar het overleg leek als mosterd na de maaltijd te komen. De Taliban-leiders lieten weten dat het buitenland zich niet met de kwestie moet bemoeien. Zaterdag hadden de Taliban al gemeld dat 80 tot 90 procent van twee wereldberoemde boeddhabeelden was vernietigd.

Het vernietigen van de tweeduizend jaar oude beelden, 53 en 38 meter hoog, is een onderdeel van het streven van de Taliban naar de ultieme moslimstaat. Niet-islamitische kunst hoort daarin niet thuis. De Afghaanse beeldenstorm is afgelopen week zowel in het westen als in Arabische landen sterk bekritiseerd. Aan de afkeuring van de VN voor het gebrek aan ‘respect voor het werelderfgoed’ hebben de Taliban geen boodschap, omdat het volgens hen “een binnenlandse religieuze aangelegenheid” is.
Het bezoek van Annan aan Pakistan maakt deel uit van een rondreis door Zuid-Azië. De secretaris-generaal zei zaterdag de regionale vrede te willen bevorderen. Pakistan is in de streek Kashmir al jaren in een militair grensconflict verwikkeld met India. In Pakistan brengt Annan onder meer een bezoek aan een vluchtelingenkamp waar Afghanen verblijven, die de oorlog, de droogte en de Taliban zijn ontvlucht. (Bron: PI, Reuters, Cnn, ANP)

Afghaanse geestelijken: Doorgaan met verwoesten beelden

Het vijftig meter hoge Boeddha-beeld van Bamiyan is beschoten met kanonnen en raketwerpers. De Talibaan zouden het beeld nu met dynamiet willen opblazen.

Kabul, 8 maart 2001 –

De Taliban-regering in Afghanistan weigert af te zien van de sloop van niet-islamitische beelden. Volgens de fundamentalistische machthebbers is er geen alternatief om aan de islamitische wet tegemoet te komen. Wakid Ahmad Muttawakil, de minister voor Buitenlandse Zaken, maakte donderdag duidelijk dat de aanhoudende buitenlandse kritiek op de ‘beeldenstorm’ geen zoden aan de dijk zal zetten. “Het voornemen is onomkeerbaar.”
Vandaag zou als ‘deadline’ zijn gesteld om alle boeddha- en andere niet-islamitische beelden in het land te slopen.
Maandag riepen Afghaanse islamitische geestelijken het Taliban-bewind op door te gaan met de omstreden vernietiging van de metershoge Boeddhabeelden.
De oproep werd in de hoofdstad Kabul verspreid via de luidsprekers van talloze moskeeën ter ere van het offerfeest.
Taliban leider Mulla Mohammad Omar gebruikte het Offerfeest Eid-al-Adha afgelopen maandag om de Moslimwereld op te roepen de Talibaan te steunen bij de vernietiging van de eeuwenoude Boeddha-beelden en zich achter “zijn visie op de Islam” te verenigen:

“Deze idolen waren de Goden van de ‘Kuffar’. De enige God is ‘Allah Ta`ala’; daarom moeten alle afgodsbeelden vernietigd worden,” aldus het decreet uitgevaardigd door de fundamentalistische religieuze leiders in Kaboel.
De voorgenomen vernietiging van de Boeddhabeelden hebben tot wereldwijde protesten en een veroordeling door de Verenigde Naties geleid.

In het weekend spraken functionarissen van het Afghaanse Taliban-bewind elkaar nog tegen over de vernietiging van oude Boeddhabeelden in het land.

De ambassadeur van de Taliban in buurland Pakistan zegt dat er nog niets gesneuveld is.

De minister van Voorlichting en Cultuur houdt echter vol dat de beelden al grotendeels vernietigd zijn.

Het succesvol slopen van de boedha site van Bamiyan was trouwens de katalysator voor een vernietigende beeldenstorm in het Afghanistan onder de Taliban ; eigenlijk was het niet minder dan een religieus -aangewakkerde en barbaarse toelating om het afghaanse erfgoed aan kunstwerken en (vooral) geschiedenisgetuigen te vernietigen , te verminken en /of weg te roven … een “tabula rasa” methode ….

Overigens is het niet de eerste keer in de geschiedenis dat deze boedha beelden werden beschadigd door islam-zeloten en fanatici ….Maar het slopen is nooit zo goed gelukt als in 2004-2005

KERKEN

°- Ook (waardevolle ? ) koptische kerken in Egypte worden nu in brand gestoken // Het aantal in brand gestoken kerken in Egypte is tot vandaaag midden augustus opgelopen tot ruim dertig, voor zover kon worden geregistreerd. Meer dan vijftig kerken zijn aangevallen en zwaar beschadigd…….Maar die uitingen van de (fanatieke ) moslim-onverdraagzaamheid jegens anderdenkenden ( en broedermoorden op “andere” moslims van een andere mening of strekking ) zijn al langer dan vandaag bezig …en niet alleen in Egypte

– Barbaarse zelfvernietigende kloothommels en roversbenden zijn het ….

ze wissen (alweer ) de eigen geschiedenis uit en denken dat hun “tabula rasa ” acties hun god welgevallig zullen zijn en/ of dat ze hun zakken zullen kunnen vullen met hun (waarschijnlijk) onverkoopbare buit waarvan ze menen de huidige rechtmatige “egyptische ” eigenaars te zijn die er mee kunnen doen wat ze willen …..hun beeldenstorm begint nog maar pas …en zal niet stoppen want het wordt ook aangewakkerd door de vernielzucht van de vele op wraak beluste have-nots op zoek naar zondebokken

Zeer triest allemaal .
Ik hoop ook dat dit soort chaos en losgeslagen meutes nooit het groot Egyptisch museum van Cairo zal treffen !

-Maar het is een ook een waarschuwing voor alle potentieele plunderaars en mogelijke ideologisch-religio-fanatici … want ooit worden ook de restanten van de fossiele mensachtigen in het museum van Kenya voorgoed vernietigd …
°

Schande en uiteindelijk het finale failliet worden het deel van de voormelde egyptische zulthoofden ….want ze vernielen eigenhandig en kompleet verblind en reliegieus geschift (want wie slacht nu een kip met gouden eieren ? ) een grote troefkaart uit hun nog resterende bron van grote buitenlandse inkomsten…. ze zijn niet goed bezig als ze denken dat toeristen zullen blijven komen om enkel zand te zien en ik denk dat ze binnenkort raar zullen opkijken als ze enkel nog zand hebben om te verkopen .
Wie wil daar nog naar toe ?….. Zelfs als je niet vies bent om bepoteld te worden …..

-DE PLUNDERING VAN HET IRAK MUSEUM is ook al zo iets schandalig geweest ….

en Amerikaanse boerenpummels / barbaren vernietigden ( net zoals alle invallers andere soldaten in oorlogsgebied )ook onvervangbare archeologische mesopotaamse sites …..

Filed under geen categorie Tagged with archeo-antropo, inhoudstabel evodisku WP

Prehistorische mens in Europa

augustus 13, 2013 2 reacties

ARCHEOLOGIE antropologie :

ARCHEO- ANTROPOLOGIE INHOUD →

°Homo Sapiens in Europa.docx (1.9 MB)

°

Neanderthaler genoom

Mitochondriale Genenkaart van Neanderthaler

POLONAISE met neanderthaler

NEANDERTHALERS →

°

Slimme Neanderthalers

Geavanceerde botgereedschappen gevonden van voor komst moderne mens

DOOR: NADINE BÖKE

geschiedenis & archeologie

Vier oeroude stukken gereedschap, gemaakt van bot, lijken te bewijzen dat de Neanderthalers zelf ook in staat waren redelijk geavanceerde technieken te ontwikkelen. Misschien keek de moderne mens deze truc zelfs wel bij hen af.

Drawings and photographs of the four lissoirs discovered in two Neandertal sites in southwest France. Abri Peyrony and Pech-de-l’Azé I Projects

http://www.examiner.com/article/discovery-oldest-specialized-tools-ever-found-europe?cid=rss

Neanderthal lissoir

http://www.theguardian.com/science/2013/aug/12/neanderthals-invented-tool-leather-lissoir
: © Abri Peyrony / Pech-de-l’Azé I Projects; Een van de best bewaarde gebleven stukken botwerktuig. Het is de overduidelijk rond geslepen punt van een ‘lissoir’; waarschijnlijk is de punt afgebroken tijdens het gebruik van het gereedschap.

Er komt de laatste jaren steeds meer bewijs dat Neanderthalers, de mensachtigen die Europa bevolkten voor de moderne menser voet aan de grond zette, helemaal niet zo bot en dom waren als lang gedacht. Zekookten, gebruikten medicinale planten, maakten make-up en sieraden, en ze waren op z’n minst slim genoeg omgeavanceerde gereedschapstechnieken af te kijken van Homo sapiens. Een nieuwe vondst van oeroud gereedschap laat nu zien dat Neanderthalers mogelijk zelf ook geavanceerde technieken bedachten.

Het gereedschap is voor de verandering eens niet gemaakt van steen, maar van bot. Het gaat om vier bewerkte ribben van hertachtigen. Ze zijn alle vier op dezelfde manier bewerkt: een van de punten is afgesleten, rond gemaakt en gepolijst. Zo vormen ze een type werktuig dat ook uit latere tijden bekend is, onder de Franse naam ‘lissoir’ (letterlijk: gladmaker). Het is gereedschap waarmee gevilde dierenhuiden bewerkt kunnen worden om ze mooier, sterker en beter waterdicht te maken. De botwerktuigen zijn gevonden in twee verschillende grotten in de Franse Dordogne. Volgens een analyse van de aardlaag waarin ze zijn aangetroffen, werden ze daar grofweg 51.000 jaar geleden achtergelaten.

Daarmee dateren de gereedschappen van voor de komst van de moderne mens in die regio. Homo sapiens trok ergens tussen de 45.000 en 40.000 jaar geleden Europa in. Oftewel, duizenden jaren later pas. Dit kan betekenen dat de Neanderthalers zelf hebben uitgevogeld hoe ze dit soort gereedschap moesten produceren en gebruiken. Een alternatieve verklaring is dat de Neanderthalers de truc hebben afgekeken bij moderne mensen die in het nabije Oosten leefden. Dan zouden deze botwerktuigen bewijs zijn dat moderne mensen al vroeger invloed uitoefenden op de Neanderthalers dan gedacht.

Hoofdonderzoeker Jean-Pierre Texier durft zelfs nog een stapje verder te gaan. Volgens hem zijn er namelijk geen vergelijkbare, door moderne mensen gemaakte werktuigen uit dezelfde tijdsperiode en bredere regio bekend. Misschien hebben in dit geval de Neanderthalers dus niet de truc afgekeken van de moderne mens, maar andersom. En hadden onze voorouders hun kennis over leerbewerking dus mede te danken aan deze uitgestorven medemensachtige.

Bron: Jean-Pierre Texier e.a., Neanderthals made the first specialized bone tools in Europe, in: PNAS, 12 augustus 2013

Een schematische tekening van hoe ‘lissoirs’ vroeger gebruikt werden, en hoe ze vaak braken. De nu aangetroffen stukken gereedschap zijn allemaal van dit soort karakteristiek afgebroken punten.

http://www.oldstoneage.com/ap/summary.html

Abri Peryony – Summary

Abri Peyrony is known primarily from Peyrony’s brief publication in 1925 and from Lenoir and Dibble’s report of their test excavations there in 1990 as part of the Combe-Capelle Bas project. These latter excavations seemed to show that in situ deposits still remained at the site, though the extent of these was not clear and whether they were in primary or secondary context was debated. Unfortunately, Peyrony’s did not publish a section or a plan of the site. Thus one of our primary goals was to evaluate what remained of the site. Of particular interest in this regard was a rock pile on the western side. Paul Fitte had said he had the rocks placed there to protect the site sometime after Peyrony’s excavations.

After three years of excavation at the site, it is not clear that rock pile pre-dates Peyrony, and that deposits remain on both the lower and upper terrace. The stratigraphy is roughly as Peyrony described with two layers on each terrace. On the lower terrace we found numerous handaxes indicative of a Mousterian of Acheulian Tradition assemblage. On the upper terrace, we found a very similar industry, but we did not find any handaxes.

The fauna are well preserved and show very little evidence for carnivore accumulation or modification. The fauna of the lowest level on the lower terrace is dominated by cervids (reindeer) and in the upper level by large bovids and horse.

In addition to the stone artifacts and bones, we also found numerous pieces of manganese dioxide. The study of these pieces is still on-going, but many of them have facettes that show that they were worked.

Level L-3A Bifaces

An example of some of the handaxes found in a level with one of the Abri Peyrony lissoirs. Abri Peyrony Project

Click to enlarge

http://theconversation.com/neandertal-toolmakers-left-a-leatherworking-legacy-16959

We also found three pieces of modified bone that appear to be bone-tools. These pieces come from the two levels on the lower terrace. A manuscript describing these pieces is under review.

The lower terrace deposits have been dated using radiocarbon on bone. These results show the site to be very late or final Middle Paleolithic. In 2013, several OSL samples were also collected as part of a project to date several sites in the area. These samples have been studied and will be published in a paper on the MTA that also includes new data from Pech de l’Aze I.

http://www.nature.com/news/neanderthals-made-leather-working-tools-like-those-in-use-today-1.13542

http://www.wetenschap24.nl/nieuws/artikelen/2013/augustus/Slimme-Neanderthalers.html

http://www.wetenschap24.nl/nieuws/artikelen/2010/oktober/Precieze-oertechnieken.html

http://blogs.discovermagazine.com/80beats/2008/08/26/neanderthal-tools-were-a-match-for-early-homo-sapiens/

PRECISIETECHNIEKEN

Afrikaanse Mensen( afrikaanse archaische Homo sapiens sapiens –>zo’n 200.000 jaar geleden in Zuid-oost afrika onstaan als de nu nog enige overlevende loot van de mensenstamboom ? ) gebruikten 75 duizend jaar geleden al precisietechnieken om stenen werktuigen te maken. Dat is minstens 55 tot 30 duizend jaar eerder dan ( op grond van de ouderdom toegeschreven aan de tot nu toe gevonden artefacten en de aanwezigheid van de “europese “homo sapiens sapiens immigrant ) gedacht

Een Afrikaanse pijlpunt van silcrete waarvan de punt is bewerkt door pressure flaking (grootte schaalstreepje 1 mm). [Foto Science/AAAS]

°

Roemeense “Pestera cu Oase ” grot

36.000 jaar oude menselijke botten in een roemeens berenhol

http://news.bbc.co.uk/2/hi/science/nature/3129654.stm

22 September, 2003

Jaw, PNAS

These bones of modern man are the oldest found in Europe

Facial fossil, Journal of Human Evolution

The facial fossil comes from an adolescent male

4 maart 2013

Neanderthalers stierven mogelijk uit door hun onvermogen om kleine prooien te vangen. ?

Dat beweren Britse wetenschappers in een nieuwe studie.

Bij de jacht richtten Neanderthalers zich voornamelijk op grote dieren, zoals bizons en herten.

Toen deze soorten in aantal terugliepen, slaagden de oermensen er waarschijnlijk niet in om over te schakelen op kleinere prooien zoals konijnen.Dat was mogelijk een van de redenen waarom Neanderthalers uitstierven, zo beweren archeologen van het Durrell Wildlife Conservation Trust in Jersey in het wetenschappelijk tijdschrift Journal of Human Evolution.

er is een groot verschil tussen het vangen van een klein dier dat tussen de begroeiing heen rent en een groot dier dat over een vlakte heen rent.
Waarom denkt u dat er bijna geen Bisons meer zijn maar “klein grut “wel (2) –> er is nogal een verschil tussen een massieve bizon en een klein rondscharrelend wild
WAAROM die aantallen bisons terugliepen? Wellicht is dat namelijk precies de reden waarom ook de Neanderthalers uitstierven.

De onderzoekers brachten skeletten in kaart van verschillende diersoorten, die zijn gevonden in grotten in Frankrijk en Spanje.

Uit het onderzoek bleek dat er tot 30.000 jaar geleden vaak karkassen van bizons, herten en paarden belandden in grotten waar mensen leefden.

In de periode daarna liepen de aantallen van deze grote dieren terug en namen de bewoners vaker konijnen en andere kleine dieren mee naar hun grotten.

Deze omslag in het dieet van oermensen viel samen met het uitsterven van de Neanderthalers. De wetenschappers vermoeden daarom dat Neanderthalers er in tegenstelling tot de voorouders van moderne mensen niet in slaagden om het gebrek aan grote prooien te compenseren met de vangst van kleinere dieren

Waarom Neanderthalers moeite zouden hebben gehad met het vangen van konijnen, is onduidelijk.(1)

In het Britse weekblad New Scientist suggereert hoofdonderzoeker John Fa ook nog dat de primitieve mensen minder goed konden samenwerken dan moderne mensen, die konijnen mogelijk gezamenlijk uit hun hollen jaagden.

Volgens Bruce Hardy, antropoloog bij het Kenyon College in Gambier (Ohio) gaat de interpretatie van de hoofdonderzoeker te ver.

Mensen kunnen dan wel meer kleine dieren dan de Neanderthalers naar binnen gewerkt hebben, maar noch de mens, noch de Neanderthaler, zou uitsluitend vlees in hun dieet gehad hebben.

–> Wat te ver gezocht —> aangezien je op een dieet van alleen maar konijn niet lang kunt bijven leven. Konijn kan alleen maar een aanvulling zijn in een dieet —> nooit het hoofdbestandeel.

http://nl.wikipedia.org/wiki/Konijnenuithongering

http://en.wikipedia.org/wiki/Rabbit_starvation

—> (1) het gaat echter duidelijk om “kleine prooien ” en niet perse” konijnen” … De wetenschappers stellen dat Neaderthalers moeite hadden kleine prooidieren te vangen. (Dat van die konijnen is de jopurnalisten prietpraat … er zijn nog andere dieren als voorbeelden van klein wild te bedenken, zoals eend, gans en zwaan. )

—> *** Waarschijnlijk waren de ” kleinere ” beestjes te snel, bezatten de neanderthalers geen techniek voor het zetten van vallen(= het waren geen goede stropers ) of is dit gewoon een erg voorbarige conclusie.

–>”Toen de Neanderthaler in Noord-europa uitstierf leefde hier in NW europa nog geen “konijnen”

—> dus hebben die konijntjes er niets mee te maken,…..dat er in Frankrijk en Spanje wel konijntjes en Neanderthalers (eventueel) samen rondliepen(2) is bijzaak omdat de neanderthaler ook uitstierf in gebieden waar geen konijntjes leefden , kun je de konijntjes er niet de schuld van geven.

–> Wilde konijnen werden in de 13de eeuw vanuit Spanje in de noordelijke helft van Europa ingevoerd. Konijnen zijn het eerst gesignaleerd in Spanje wat als bruggehoofd diende voor die soorten (uit de hazenfamilie.)die niet opgewassen waren tegen de ijstijd klimaatsomstandigheden in noord – europa ….. Ze bleven tot het Iberisch Schiereiland beperkt tot monniken ze in Europa in hun kloostertuinen gingen houden. ……en natuurlijk ontsnapten er een paar.

http://www.vivfn.be/konijnen/herkomst

Het wilde konijn of Oryctolagys cuniculus is waarschijnlijk afkomstig uit Azië, maar de laatste ijstijd verdreef de dieren naar het Iberische schiereiland. Hier merkten de Feniciërs dit dier rond de 11de eeuw v.C. reeds in grote getalen op, maar omdat ze het konijn niet kenden en wel de klipdas, noemden ze de locatie ‘het land der klipdassen’ of in het Hebreeuws ‘i saphan im’, wat later door de Romeinen verbasterd werd tot Hispania, nu het huidige Spanje.

De Romeinen waren de eersten die het konijn leerden appreciëren omwille van zijn pels en smakelijke vlees. Oorspronkelijk werden konijnen gehouden in ommuurde tuinen, waar de dieren beschermd en gevoederd werden. Pas later in de Middeleeuwen begonnen monniken met de eigenlijke domesticatie van het konijn. De dieren werden in kooien gehouden en naast selectie op grootte begon men ook doelgericht te fokken met dieren die opvielen door hun aparte haarkleur of pelsstructuur. Op die manier ontstond een brede waaier aan rassen.

Het wilde konijn weet zich gemakkelijk aan verschillende omstandigheden aan te passen en is over de hele wereld verspreid, vaak door toedoen van de mens. Het leeft bij voorkeur op zanderige gronden, waar ze leven in een uitgebreid ondergronds gangenstelsel met o.a. aparte kraamkamers. Verder laten ze ook hun uitwerpselen in een vaste hoek achter, iets wat ook onze tamme konijnen nog steeds doen. Het konijn leeft in grote familiegroepen met een eigen territorium. Deze groepen bestaan uit een ram met meerdere voedsters en bijbehorende jongen. Ze leven in strikte hiërarchie en de dominante dieren eisen steeds het beste voedsel en de beste schuilplaatsen op. Jonge rammen worden meestal uit de groep verjaagd en wanneer ze geen aansluiting vinden bij een andere groep, leven ze hun leven lang solitair.

—>De laatste Europese Neanderthalers leefden in Noord Spanje …. Neanderthalers kwamen voor van Zuid-Europa tot midden-oosten en oekraine.

Toch stierven ze in de koudere delen eerder uit (waar het groot wild juist langer overleefde dan in Spanje) en was het leefgebied van de konijnen (tot aan de Romeinse tijd alleen op het Iberische schiereiland) juist de laatste plaats waar nog Neanderthalers leefden. Die iberische neanderthalers bleven er dus wellicht langer overleven op klein wild ( waaronder ook konijnen ? ) dan elders. en allicht leerden ze de technieken ook van de homo sapiens( die de stropersstiel geleerd had in het midden oosten ) en die in Spanje (hoogstwaarschijnlijk) kruiste met het lokale Neanderthaler ras die uiteindelijk genetisch opging in de Homo sap )

klein wild ( in het bijzonder konijnen) vang je dus voornamelijk met vallen en met veel geduld ….
Nu bezit een stroper dus al een uitgebreide kennis van diverse types valstrik voor die beesten
Die stroper kent deze vallen omdat ze aangeleerd werden .. Bedenk dat IEMAND ze daarvoor uit heeft moeten vinden…. sja en wie was dat… ?

—> Het wilde konijn komt voor in archeologische sites met een ouderdom vanaf ca. 12.000 jaar in zowel Spanje als Frankrijk …

http://www.sciencedirect.com/science/article/pii/S1040618211003715

—> In de tijd van de Neanderthaler was het verspreidingsgebied van konijnen heel klein

(2) ––> misschien planten de bizons zich trager voort ?

Een andere hypothese over het uitsterven van de neanderthalers is dat de neanderthalers geen honden hielden en homo sapiens wel. Honden bieden veel voordelen: ze kunnen ook wel helpen jagen op klein wild, ze waarschuwen voor aankomend gevaar , ruiken veel beter , zijn goede spoorzoekers en zijn sneller dan mensen.

Kan best zo zijn gegaan , en het botst niet met de in het artikel voorgestelde ” theorie “.

Homo sapiens was ook veel beter in het domesticeren van allerlei wilde dieren … waarschijnlijk deden Neanderthalers dat niet

Gravettecultuur

32.000 jaar oude menselijke resten ontdekt in Oekraïne

21 juni 2011 Caroline Kraaijvanger

Wetenschappers hebben in Oekraïne één van de oudste restanten van moderne mensen in Europa ontdekt. De fossielen zijn 32.000 jaar oud.De archeologen troffen niet alleen menselijke botten en tanden aan, maar ook gereedschappen, ornamenten en restanten van dieren.

Teeth were among the ancient human remains found at the cave site

Kort

De botten van de mensen trokken de aandacht van de wetenschappers: ze zijn allemaal kort. Er zijn geen menselijke botten langer dan 12 centimeter teruggevonden. Op de botten die werden aangetroffen, waren bovendien diepe groeven te zien. Dat wijst erop dat de botten met een mes zijn bewerkt.

Remains at the site bear cut marks where stone tools were used to remove flesh

Schoon

Waarschijnlijk werden de botten van de oude mensen na hun dood ritueel ‘schoongemaakt’, zo stellen de onderzoekers in het blad PLoS ONE. De sneden waren heel anders dan die in de botten van de dieren en dat bewijst dat menselijke botten anders werden verwerkt. Het is niet aannemelijk dat het vlees van de overledenen door mensen werd opgegeten.

Gravette
De gevonden gereedschappen wijzen erop dat de oude mensen tot de Gravettecultuur behoorden: een cultuur uit de Steentijd die zich over het hele Europese continent verspreidde. “De Gravettecultuur is de cultuur die bepalend is voor moderne mensen,” legt onderzoeker Clive Finlayson uit. “Deze mensen hadden messen, lichtgewicht gereedschappen, openluchtkampen en gebruikten de botten van mammoeten om tenten te maken.” Dat er nu zulke oude restanten van deze cultuur in Oekraïne zijn aangetroffen, wijst erop dat de Gravettecultuur zich vanuit Rusland over Europa verspreidde.

Het is niet voor het eerst dat in Oekraïne oude resten worden teruggevonden. De grot waarin de nieuwe vondst werd gedaan, werd al in 1991 ontdekt. Sinds die tijd zijn er ongeveer 200 menselijke resten ontdekt.

De bovenstaande foto laat een pijlpunt uit de Gravettecultuur zien. De pijlpunt werd al eerder ontdekt en maakt geen deel uit van dit onderzoek. Foto: Didier Descouens (via Wikimedia Commons).

Bronmateriaal:
“Early human fossils unearthed in Ukraine” – BBC.co.uk

°

Veenlijken:

de meest indrukwekkende tijdcapsules

17 augustus 2013 Caroline Kraaijvanger

Bronmateriaal:
“The Tollund Man” – Tollundman.dk
“Conserving the Lindow Man” – Britishmuseum.org
“The woman from Huldremose” – Natmus.dk
De foto bovenaan dit artikel is gemaakt door Preben Denhom Grønlund Produktion ©Forhistorisk Museum Mosegård.

Het lijkt wel alsof ze aan de tand des tijds ontkomen zijn. Ze zijn duizenden jaren oud, maar hebben hun haren, hun nagels, hun gezichtsuitdrukking en zelfs hun kleding nog. Welkom in de wondere wereld der veenlijken.

Terwijl de Egyptenaren zich in allerlei bochten wrongen om hun dierbaren aan de tand des tijds te laten ontsnappen, zijn veenlijken – die misschien nog wel beter bewaard zijn gebleven dan de meeste Egyptische mummies – een natuurproduct. Mensen hebben geen moeite gedaan om de stoffelijke resten te behouden, maar ze simpelweg in het veen achtergelaten. De natuur deed vervolgens de rest. Het veen is zuur en zuurstofvrij en remt zo het vergaan van het lichaam, maar ook van de kleding en haren. Het lijkt soms wel alsof de tijd heeft stilgestaan en teruggevonden veenlijken zo weer tot leven kunnen komen. Dat maakt ze misschien een beetje eng, maar tegelijkertijd ook razend interessant. Het zijn een soort tijdcapsules die ons heel veel kunnen vertellen over de tijd waarin deze mensen leefden. Geen wonder dat wetenschappers ze heel graag bestuderen.

Het lijkt wel alsof de man slaapt. Foto: Tollundman.dk.

Man van Tollund
Eén van de meest onderzochte veenlijken ter wereld is de Man van Tollund. Het Deense veenlijk is uitzonderlijk goed bewaard gebleven. Dat blijkt vooral wanneer u zijn gezicht bekijkt. Hoewel de man al zeker 2300 jaar geleden overleed, is zijn gezichtsuitdrukking nog steeds zichtbaar. Ook zijn enkele vingers van de man uitstekend bewaard gebleven: zo goed dat wetenschappers zelfs zijn vingerafdrukken hebben kunnen verzamelen. De man zou op het moment van overlijden tussen de 30 en 40 jaar oud zijn geweest. Zijn lijk is ongeveer 160 centimeter lang. Zijn grote voeten wijzen er echter op dat de Man van Tollund bij leven veel groter was: mogelijk is hij in het veen gekrompen. Over de doodsoorzaak van de Man van Tollund hoefden de onderzoekers niet lang na te denken. Rond de hals van de man bevindt zich een – eveneens uitstekend bewaard gebleven – touw, ook zijn groeven onder de kin zichtbaar. De man is overduidelijk opgehangen. Waarschijnlijk niet omdat hij een misdaad had begaan, maar als een offer voor de goden. Dat leiden onderzoekers af uit het feit dat zijn ogen na zijn dood zijn gesloten en hij zorgvuldig in een slaaphouding in zijn graf is gelegd. Het is moeilijk voor te stellen dat mensen voor een misdadiger die moeite zouden nemen.

Tollund Man. Foto: Tollundman.dk.

De Man van Tollund zoals deze er kort na zijn ontdekking in 1950 uitzag. Wat opvalt, is dat zijn handen en armen niet zo goed bewaard zijn gebleven. Dat komt doordat er in het veen gegraven is, waardoor deze armen en handen aan lucht zijn blootgesteld en toch iets sneller zijn vergaan. Foto: Tollundman.dk.

Man van Grauballe
In 1952, twee jaar nadat de Man van Tollund werd gevonden, werd in Denemarken nog een heel bijzonder veenlijk ontdekt: de Man van Grauballe. Wat meteen opvalt, zijn zijn handen. Die zijn uitzonderlijk goed bewaard gebleven. Zelfs de nagels zijn nog zichtbaar. Ook de haardos van de man is nog intact. De Man van Grauballe leefde in de IJzertijd en was ongeveer dertig jaar oud toen hij overleed. Ook over zijn doodsoorzaak hoefden onderzoekers niet lang te twisten. Zijn nek is van oor tot oor doorgesneden.

De man van Grauballe. Inzet: zijn handen. Grote foto: Preben Denhom Grønlund Produktion ©Forhistorisk Museum Mosegård. Inzet: Malene Thyssen (via Wikimedia Commons).

Dieet
Niet alleen de buitenkant van de veenlijken is meestal goed bewaard gebleven. Ook de binnenkant wordt in het veen goed gepreserveerd. Vaak is zelfs het voedsel in de maag nog goed te identificeren. Zo konden wetenschappers precies achterhalen wat de Man van Tollund en de Man van Grauballe als laatste maaltijd hadden genuttigd. In de maag van de Man van Tollund werden bijvoorbeeld veertig verschillende zaden aangetroffen. Sporen van vlees, vis of vers fruit konden de onderzoekers niet vinden. Ook de Man van Grauballe had voornamelijk zaden in de maag, maar bij hem werden ook aanwijzingen gevonden dat hij zo af en toe vlees at.

De kleding van de Vrouw van Huldremose. Foto: Natmus.dk.

Mode
Behalve dieet kunnen de veenlijken ons ook veel vertellen over de mode uit de tijd waarin zij leefden. Een prachtig voorbeeld van zo’n veenlijk dat ons veel over de stijl van die tijd vertelt, is de Vrouw van Huldremose. Deze dame overleed ergens rond 200 voor Christus en werd een slordige 2000 jaar later teruggevonden. Haar kleding is uitzonderlijk goed bewaard gebleven. Ze droeg een wollen jurk, een sjaal en twee omslagdoeken, gemaakt van dierenhuiden (zie de afbeelding hiernaast). Maar de veenlijken kunnen ons niet alleen meer vertellen over kledingstijlen. Met name de vrouwen die in het veen ter ruste werden gelegd, kunnen ons veel meer vertellen over de haarmode uit die tijd. Neem bijvoorbeeld het veenlijk van de Vrouw van Elling. Haar haar is prima bewaard gebleven. Het was ongeveer een meter lang en deels gevlochten (zie de afbeelding hieronder). Maar ook de veenlijken van mannen getuigen van stijl, zo bewijst een Duits veenlijk met lang haar dat aan de zijkant van het hoofd in een knotje samengebonden is. Was het voor Deense mannen in de IJzertijd gebruikelijk om kort haar te hebben (zoals de Man van Grauballe en de Man van Tollund) in Duitsland was lang haar in die periode blijkbaar ‘in’.

De Vrouw van Elling (links). En een reconstructie van haar kapsel (rechts). Inzet: Het Duitse veenlijk met het knotje aan de zijkant. Foto's: Tollundman.dk.

De Vrouw van Elling (links). En een reconstructie van haar kapsel (rechts). Inzet: Het Duitse veenlijk met het knotje aan de zijkant. Foto’s: Tollundman.dk.

IN NEDERLAND

Ook in Nederland zijn diverse veenlijken teruggevonden. Enkele bekende veenlijken zijn het Meisje van Yde(1) en het paar van Weerdinge (zie hieronder). Ook deze drie veenlijken stammen uit de IJzertijd.

Offers
En zo herbergen veenlijken dus een schat aan informatie over het dieet en de uiterlijke kenmerken van mensen uit die tijd. Maar daar blijft het niet bij. De veenlijken kunnen ons ook veel vertellen over de cultuur in de IJzertijd. Wat opvalt wanneer we de veenlijken onder de loep nemen, is dat veel van deze mensen een gewelddadige dood zijn gestorven. De nek van de Man van Grauballe is doorgesneden, de Vrouw van Elling is opgehangen, net als de Man van Tollund. En de Duitse man met het knotje aan de zijkant van het hoofd was onthoofd. Het lijkt in eerste instantie lastig vast te stellen of deze mensen in een vlaag van woede vermoord zijn of dienst deden als offers. In veel gevallen denken onderzoekers toch dat er sprake is van het laatste. Ze leiden dat dan af uit de zorgvuldige manier waarop mensen in het veen ter ruste zijn gelegd. Ook is het goed om te bedenken dat het veen zo’n 2000 jaar geleden een hele belangrijke rol speelde in het leven van mensen. Ze haalden er bouwmaterialen, brandstoffen en soms zelfs ruwe materialen om ijzer uit te maken, uit. Tegelijkertijd werd het veen vaak gezien als een gebied dat mensen en goden met elkaar verbond. Hier werden offers gebracht om de goden te danken voor de overvloed of gunstig te stemmen en te hopen op meer. Vaak bestonden die offers uit objecten of dieren, maar soms blijkbaar ook uit mensen.

Het paar van Weerdinge. Lang werd gedacht dat het man en vrouw waren, maar later bleek het toch om twee mannen te gaan.

Hoewel veenlijken al heel wat geheimen hebben prijsgegeven, blijft er nog genoeg te raden over. Wetenschappers blijven zich dan ook in de veenlijken verdiepen en mede dankzij steeds geavanceerdere technieken komen we zo stukje bij beetje meer te weten over een tijd waarvan op de veenlijken na zo weinig is overgebleven.

(1) in Europa en Noord-Amerika zijn een kleine 500 menselijke veenlijken gevonden,waaronder het Nederlandse ‘meisje van Yde’

http://www.schooltv.nl/beeldbank/clip/20101215_offeraandegoden01

Zo zagen de spanjaarden eruit 7000 jar geleden ?

27/01/14 – 16u30 Bron: BBC

Volgens een team van Spaanse onderzoekers zag de gemiddelde Europeaan er 7.000 jaar geleden anders uit dan oorspronkelijk gedacht, meldt de omroep BBC. Onze huid en haarkleur waren een pak donkerder, terwijl onze ogen felblauw kleurden.

In 2006 vond een biologisch instituut uit Barcelona de resten van twee skeletten in de grotten van het bergachtige noordwesten in Spanje. Omdat de omgeving zo koel en donker was, bleven de resten goed bewaard en bleken ze via de tanden ideaal voor DNA-onderzoek.Nadat de eerste Afrikaanse voorouders zo’n 45.000 jaar geleden naar Europa verhuisden, werd gedacht dat hun huid vrij snel lichter werd van kleur. Volgens dit onderzoek lijkt dat dus niet te kloppen, aangezien de eerste Europeanen dan al zo’n 40.000 jaar in Europa huisden.Genetisch gezien ligt hun DNA het dichtst bij Zweden of Finnen. Daardoor hebben de blauwe ogen wel een verklaring, maar de donkere huid en het bruine of zwarte haar echter nog niet. De vondst van deze skeletten betekent meteen de oudste volledige DNA-set op Europese bodem.Het team kreeg ook meer inzicht in de overgang van het jagen naar de landbouw.Zo waren de eerste Europeanen lactose-intolerant en kon hun maag zetmelen simpelweg niet verteren. Hun voeding haalden ze voornamelijk met proteïnen.Met de intrede van agrarische technieken wijzigde dat patroon.nu.nl/wetenschap/3685819/europese-jager-verzamelaars-hadden-donkere-huidskleur.htmlhttp://www.scientias.nl/zo-zagen-de-europese-jagers-en-verzamelaars-eruit-donkergetint-met-blauwe-ogen/97256

Bronmateriaal:
“Blue eyes, dark skin: How European hunter-gatherer looked, 7,000-year-old genome shows” – Spanish National Research Council (via Sciencedaily.com).
De foto bovenaan dit artikel is gemaakt door PELOPANTON / CSIC.

Homo sapiens mensen stammen in laatste instantie allemaal af van afrikaanse (khoisan type ? ) mensen….. allang bekend ( –> Grimaldi schedel in Monaco )

http://realhistoryww.com/world_history/ancient/Dobruja_Thrace_1.htm

http://realhistoryww.com/world_history/ancient/cro_magnon_Homo_sapien.htm

http://en.wikipedia.org/wiki/Grimaldi_Man

https://mathildasanthropologyblog.wordpress.com/tag/grimaldi-people/

1–>Europeans are the product of about 40,000 years of in situ evolution.

2–> There may have been TWO colonist groups of Europe originally……

One whose remains were found in the Grottes des Enfants in Monaco( France) were called the Grimaldi people.

I am having a devil of a time finding any information on them, except that they seemed to be very similar to the Khoisan. The structure of their forehead seems to indicate they are NOT related to MODERN Negroids though, and they are mostly described as an outlier in the Cro Magnon ‘normal’ range.

Afbeelding

––> Vraag is dus waar de blanke huidskleur van de europeaan vandaan komt …. Volgens dit onderoek is dat misschien veel later de huidskleur van de europeaan geworden dan ooit werd aangenomen
Er zijn er twee exodussen uit Afrika naar de rest van de wereld geweest en er zijn verschillende groepen naar Europa gekomen : via een lange omweg via Azie
maar ook relatief direct vanuit Afrika (altijd nog via nabije oosten en Turkijke en Balkan. Sowieso zijn daarbij nog hele series andere scenario’s niet uit te sluiten.

Echter , uit één DNA onderzoek van één enkel gevonden bruikbaar restant ( een tand dus ) kan men nog niet teveel conclusies trekken.

—> Veel interessanter dan de huidskleur zijn de bevindingen over wat de mensen toen wel en niet kon verteren.
Doordat de mens van jager/verzamelaar naar landbouwer is overgegaan is ons diet zo extreeem veranderd dat we daar nog steeds niet alle gevolgen van doorgrond hebben.
In zeker zin zijn “moderne” ziekten als Diabetes Type II, magnesiumtekorten e.a. daarop terug te voeren.
Ons lichaam is feitelijk niet helemaal ingericht op het leven dat we zijn gaan leiden
(al worden we aan de andere kant nu wel zo’n anderhalf tot 2 keer zo oud als de mensen toen, dat wel)

Kijk even naar het filmpje:
http://www.youtube.com/results?search_query=pale …

°
Vast staat dat de landbouw tussen 12.000 en 10.000 in Mesopotamie tot onwikkeling is gekomen (met zetmeel en melkproducten), zie Gobekli Tepe en omgeving.
Dan kun je dus uit de resultaten van het aangehaalde onderzoek eigenlijk alleen maar afleiden dat daar, in Mesopotamie, kennelijk een andere volksstam leefde dan in Noord-Spanje.
De vraag is dan welke lijntjes er zijn tussen de moderne mens en deze beide volksstammen.

—> Vaak wordt vergeten dat landbouw-veeteelt onafhankelijk(!) tot ontwikkeling kwam op meerdere plekken in de wereld en rond die tijd.
Sowieso in China, Turkije en Zuid-Amerika maar vermoedelijk op meer plekken en ook dichterbij of zelfs in Europa.
Het probleem is dat men uitgaat van gevonden sporen …. Het klimaat en de grond in Mesopotamie laat het bewaren van deze sporen meer toe, (ook andere van resten van beschavingen e.d.) .
In andere, nu meer vochtigere regio’s en met minder steen, zijn veel minder sporen (vooralsnog) gevonden maar dat wil niet zeggen dat die ontwikkelingen daar niet waren.
Sterker nog, er komen nu mondjesmaat aanwijzingen dat dit heel goed wel het geval kan zijn geweest.
(ook speelt nog het feit dat de regio rond Mesopotamie, Egypte, etc van oudsher veel belangstelling heeft gehad omdat er veel te vinden was en omdat o.a. de Engelsen en de Fransen met hun belangen
veel aktief waren en die landen al heel lang in oudheid zijn geinteresseerd).
Het verhaal is nog lang niet compleet en er zullen nog velen correcties, aanvullingen en verrassingen over de periode 10000 tot 3000 jaar geleden , gedaan en gevonden gaan worden.

Lang voordat de eigenaar van de in Spanje ontdekte kies leefde (die kennelijk geen landbouwproducten kon verteren) was er al op uitgebreide schaal sprake was van landbouwende gemeenschappen elders.

Daarmee kun je je dan afvragen welk genetisch lijntje tussen die vroege Spanjaard en de veel vroegere boeren elders bestaat,
en of de moderne Europeanen een mengvorm zijn of dat zij meer verwantschap hebben met de vroege boeren
( -en dan waarschijnlijk de Centraal-Aziatische of die uit het daar toch wel redelijk in de buurt liggende Midden-Oosten).

‘Blanke Europeaan ontstond pas 5500 jaar geleden’

31 augustus 2009

Mensen in Europa kregen pas enkele duizenden jaren geleden een blanke huidskleur. Dat concluderen Noorse onderzoekers in een nieuwe studie.

De wetenschappers van de universiteit van Oslo beweren dat mensen met een lichte huidskleur ongeveer 5500 jaar geleden de overhand kregen in Europa, doordat de eerste volken landbouw gingen bedrijven.Het landbouwvoedsel bevatte veel minder vitamine D dan het eten dat de Europeanen binnen kregen toen ze nog als jager-verzamelaar leefden.

Het menselijk lichaam kan de belangrijke stof ook aanmaken als de huid in contact komt met de zon. Maar blanke mensen produceren vitamine D veel effectiever onder invloed van zonlicht dan mensen met een donkere huidskleur.

Evolutie
Volgens de onderzoekers hadden blanke personen daardoor opeens een evolutionair voordeel ten opzichte van hun donkere medemens.

“In Engeland hoorde vis 5500 tot 5200 jaar geleden opeens niet meer bij het voedselpatroon”, aldus hoofdonderzoeker Johan Moan. . “Dat leidde tot een snelle ontwikkeling van een lichte huidskleur.”(1)

Kwalen
Eerdere onderzoeken hebben aangetoond dat een gebrek aan vitamine D kan leiden tot veel medische kwalen, zoals diabetes, hartfalen en een slecht functionerend immuunsysteem.

Volgens de Noorse onderzoekers liepen mensen met een donkere huidskleur 5500 jaar geleden dan ook meer risico om vroeg te overlijden, vooral als ze in het noorden van Europa leefden.

Klimaat
“Koude klimaten en hoge breedtegraden zullen de ontwikkeling van een lichte huidskleur extra hebben gestimuleerd”, zo schrijven ze in hun studie. “Het landbouwvoedsel bevatte niet genoeg vitamine D en de straling van de zon was te laag om genoeg vitamine D te produceren in een donkere huid.”

—> lichtere huidskleuren ( vitamine D en zonlicht ? )afzonderlijk onstaan in de noordelijke streken van Europa en Azie ?

(1) …… INUIT waren bijna uitsluitend jagers ze aten veel rauwe vis ( grote bron van vitamine D ) en bleven dus donkerder gekleurd van huid ? …

(bron NU.nl)

http://www.freethinker.nl/forum/viewtopic.php?f=19&t=6865&sid=ac9943fb0963735ce45400f169384c09

° Europeanen komen oorspronkelijk via +/- Turkmenistan uit Afrika.
In ieder geval zijn alle mensen op aarde familie van elkaar.

Filed under antropologie, archeologie, mensenevolutie Tagged with archeo-antropo, EVOLUTIE, evolution, inhoudstabel evodisku WP

PROTO MAMMALS

augustus 8, 2013 2 reacties

INHOUD XYZ →

ZOOGDIEREN walking with beasts <— REPTIEL en/of ZOOGDIER → ZOOGDIEREN II
Verste voorouder van placentadieren ontdekt

zoogdieren I →

Rugosodon eurasiaticus,

August 16, 2013 Chong-Xi Yuan from the Chinese Academy of Geological Sciences in Beijing, China, and colleagues from Carnegie Museum and the University of Chicago reported the discovery of the oldest rodent (1) fossil ever found

Rugosodon eurasiaticus is the oldest known fossil specimen of a rodent(1). The 160 million-year –old fossil is the earliest representative of the rodent-like group of mammals called multituberculates that inhabited Earth beginning in the Jurassic period and went extinct in the Oligocene epoch.

Rugosodon eurasiaticus was an omnivore based on the animal’s dental structure. The animal was most probably a land dweller but could have inhabited trees part of the time based on the structure of the ankles. The ankles allow for a higher level of rotation than most mammals that are not tree dwellers. The fossil was found in lake sediment and suggests the animal’s main habitat may have been lake shores. The animal was 6.5 inches long and weighed almost three ounces.

This is the most complete multituberculate fossil ever found and is very similar to another sample found in Spain. This similarity indicates the large range and large variety of adaptation that this group of rodents displayed during their long existence.

Rugosodon eurasiaticus and its kin lasted for a little more than 100 million years making these animals one of the longest enduring groups that ever existed. “

Kommentaren

(1)

de zin “the oldest known fossil specimen of a rodent” wordt onmiddelijk gevolgd door “the earliest representative of the rodent-like group of mammals called multituberculates

*-ik kan daar uit niet opmaken dat het GEEN knaagdier was maar eerlijk ook niet dat het erwél een was dus ik hou het in het midden.

Het gaat dus NIET noodzakelijk om een voorouder ( of zelfs het oudste lid ) van de knaagdieren….. Maar om een knaagdier-achtige multituberculata die ook voorloper kan zijn geweest van latere zoogdieren en die dmv convergente evolutie (en hetzelfde soort niches van de huidige knaagdieren ) de knaagdier-vorm heeft ontwikkeld ….

*Dat knaagdieren oud zijn wordt gesuggereerd door de enorme aantallen soorten die deze groep telt

De tanden wijzen erop dat het fossiel toebehoorde aan een een omnivoor : dus geen echt herbivoor “knaagdier” ……. ( echter ratten en muizen lijken ook wél omnivore opportunisten te zijn ) …..

VROEGE ZOOGDIEREN

voir aussi –>

http://www.lefigaro.fr/sciences/2013/08/15/01008-20130815ARTFIG00195-sur-les-traces-des-tout-premiers-mammiferes.php

Multituberculata tanden

http://placentalevolution.blogspot.be/2013/08/new-fossils-support-alternative-views.html

<— klik voor vergroting

Alternative interpretations of early mammalian history

Reproduced with permission by Macmillan Publisher Ltd.

Harig proto-zoogdier bevestigd dat de vacht eerder ontstond dan

zoogdieren zelf (1)

Megaconus mammaliaformis,

→

08 augustus 2013 Caroline Kraaijvanger 3

megaconus

Wetenschappers hebben in China de fossiele resten van een nieuw proto-zoogdier ontdekt. Het 165 miljoen jaar oude dier laat zien dat haar en vacht – typische eigenschappen van een zoogdier – al lang voor de totstandkoming van echte zoogdieren hun oorsprong vonden.

De onderzoekers ontdekten het dier in Mongolië. Ze hebben het de naam Megaconus mammaliaformis gegeven. Het beestje leefde zo’n 165 miljoen jaar geleden en is een zogenoemd proto-zoogdier. Dat wil zeggen dat het een verre voorouderlijke verwant is van de moderne zoogdieren

Hoewel het beestje al wel eigenschappen van een zoogdier heeft, mag deze nog niet echt een zoogdier worden genoemd.

De fossiele resten die in Mongolië zijn aangetroffen. Foto: Zhe-Xi Luo, University of Chicago.

Fossil

April Isch / University of Chicago

The newly discovered fossil is one of the best-preserved early mammal ancestors ever found, and provides some of the earliest evidence of pre-mammalian hair.

http://www.nbcnews.com/science/fossil-ancient-hairy-creature-offers-clues-mammal-ancestors-6C10868516

New proto-mammal fossil sheds light on evolution of earliest mammals

Guard hairs and underfur surrounding the tail are clear in the Megaconus fossil. Credit: April Isch, Zhe-Xi Luo, University of ChicagoRead more at: http://phys.org/news/2013-08-proto-mammal-fossil-evolution-earliest-mammals.html#jCp

Harig
Wat de ontdekking van M. mammaliaformis zo bijzonder maakt, is dat het fossiel uitzonderlijk goed bewaard is gebleven. Zo goed dat zelfs sporen van de dekharen en ondervacht zijn teruggevonden.

Daarmee is M. mammaliaformis het tweede harige proto-zoogdier dat tot op heden is ontdekt.

“Megaconus bevestigt dat veel biologische functies van moderne zoogdieren die samenhangen met de huid en huidbedekking al geëvolueerd waren voordat de moderne zoogdieren ontstonden,” vertelt onderzoeker Zhe-Xi Luo.

De vondst is belangrijk, omdat deze ons meer kan vertellen over de evolutie van zoogdieren en dan bijzonder de overgang van proto-zoogdieren naar de zoogdieren zoals we die vandaag de dag kennen.

“Megaconus laat ons zien dat veel aanpassingen die we vandaag de dag bij moderne zoogdieren zien, al werden uitgeprobeerd door onze verre, uitgestorven familieleden.”Alleseter
M. mammaliaformis was ongeveer zo groot als een grondeekhoorn en at waarschijnlijk van alles: insecten, wormen, planten, maar wellicht ook kleine gewervelden. Aangezien er op de buik van het dier bijna geen haren zijn aangetroffen, vermoeden de onderzoekers dat deze onbehaard was.

Op de hielen bevindt zich een uitsteeksel dat mogelijk giftig was.MOZAIK Vooral het gebit en de kaak van de nieuwe soort doet denken aan moderne zoogdieren.=

” …. Its molars had elaborate rows of cusps for chewing on plants, and some of its anterior teeth possessed large cusps that allowed it to eat insects and worms, perhaps even other small vertebrates. It had teeth with high crowns and fused roots similar to more modern, but unrelated, mammalian species such as rodents. Its high-crowned teeth also appeared to be slow growing like modern placental mammals.

The skeleton of Megaconus, especially its hind-leg bones and finger claws, likely gave it a gait similar to modern armadillos, a previously unknown type of locomotion in mammaliaforms.

“Verder zijn er ook eigenschappen aangetroffen die weer meer doen denken aan reptielen.= “….Its primitive middle ear, still attached to the jaw, was reptile-like. Its anklebones and vertebral column are also similar to the anatomy of previously known mammal-like reptiles….”

“We kunnen niet zeggen dat Megaconus onze directe voorouder is,” legt Luo uit. “Maar het dier ziet er zeker uit als een achterachterachteroom die 165 miljoen jaar van ons verwijderd is.”

Bronmateriaal:
“New proto-mammal fossil sheds light on evolution of earliest mammals” – UCHospitals.edu
De afbeelding bovenaan dit artikel is gemaakt door April Isch / Zhe-Xi Luo, University of Chicago.

http://phys.org/news/2013-08-proto-mammal-fossil-evolution-earliest-mammals.html#nRlv

(1) Was al langer bekend ;

De therapsiden (reptielen) hadden een vacht. Niet toevallig de voorlopers van de zoogdieren.

Zoogdieren uit het Mesozoïcum: revolutie in onze kennis

A new Haramiyid indicating a complex pattern of evolution in Mesozoic mammals

Arboroharamiya jenkinsi (STM33-9)

Aug 13, 2013

http://en.wikipedia.org/wiki/Arboroharamiya

Arboroharamiya is an extinct genus of early mammal (or possibly a non-mammalian mammaliaform) from the Middle Jurassic Tiaojishan Formation of Inner Mongolia,

http://www.nature.com/nature/journal/v500/n7461/full/nature12353.html

A new Haramiyid indicating a complex pattern of evolution in Mesozoic mammals

Fig.1 The holotype specimen and line drawing of Arboroharamiya jenkinsi (STM33-9). Credit: BI Shundong

The counterpart of the holotype is illustrated in Supplementary Fig. 1. ca, calcaneum; ca1–17, first to seventeenth caudal vertebrae; ip, intermediate phalanges; ip2–5, second to fifth intermediate phalanges; mc2–5, second to fifth metacarpals; mt1–5, second to fifth left metatarsals; mt2–5, second to fifth right metatarsals; l1–7, first to seventh lumbar vertebrae; lc, left clavicle; lfe, left femur; lfi, left fibula; li, left ilium; lis, left ischium; lm, left mandible; lra, left radius; lti, left tibia; lu, left ulna; pp, proximal phalanges; pp1–5, first to fifth proximal phalanges; rfe, right femur; rfi, right fibula; ri, right ilium; rm, right mandible; rra, right radius; rti, right tibia; ru, right ulna; t, thoracic vertebrate; tp, terminal phalanges; tp1–5, first to fifth terminal phalanges; tr, thoracic ribs; s1–2, first to second sacral vertebrae; ?, unknown element.

A new Haramiyid indicating a complex pattern of evolution in Mesozoic mammals

Fig.2 Teeth, mandibles and tooth occlusal relationships of Arboroharamiya jenkinsi. Credit: BI Shundong

a, Occlusal views of right upper and lower incisors (I/i), premolars (P/p) and molars (M/m). Some of the teeth (Supplementary Fig. 3) have been photographically flipped in the stippling drawings. The general shape of p4 is similar to that of Kermackodon, one of the earliest known multitubuerculates⁴, but differs from it in lacking serrations. m1 and m2 are similar in having a high and inflated cusp a1 with cusps decreasing height distally. The distal end of the central basin is closed by cusps. Enamel ridges extend distally from cusps towards the basin, which enhance grinding as A1 of the upper molar ‘moves’ in the valley. The upper premolar differs from molars in being more rounded, with the broad central basin bearing numerous small cusps or crenulations. Upper molars are more mesiodistally elongate and have cusps A1 and A5 the largest and ridges extending mesially. Cusp B3 is the largest in cusp B-row. b, Buccal (top) and lingual (bottom) views of the mandible show the anterior extension of the masseteric fossa to the level below p4 and lack of the postdentary trough (Supplementary Fig. 2). The empty arrows point to the angular process. c, Line drawings illustrate the cusp numbering of M1 and m1 (right column) following ref. 2 and their relationship in occlusion (upper left). Grey arrows show the relative movements of a1 of m1 and A1 of M1 (bottom left).

Tooth identification, measurements and photographs in Supplementary Information.

Fig.3 Reconstruction of Arboroharamiya jenkinsi. Credit: BI Shundong

Institute of Vertebrate Paleontology and Paleoanthropology

Figure 4 ::Relationship of Arboroharamiya and geological distributions of major groups of Mesozoic mammals and their relatives.
- Full size figure and legend

Thin lines represent the phylogenetic relationships and thick lines indicate geological distributions of the taxa. This is a simplified consensus tree (Supplementary Fig. 11) of 12 equally most parsimonious trees of PAUP (Phylogenetic Analysis Using Parsimony and Other Methods, version 4.0b), an analysis of 436 characters and 56 taxa with a focus on Mesozoic non-therian groups (modified from ref. 23; parts G–I in Supplementary Information). Test analyses for alternative hypotheses are in part J of Supplementary Information.

http://www.latimes.com/news/science/sciencenow/la-sci-sn-first-mammal-20130807,0,2669834.story

http://dinosaurs.about.com/od/otherprehistoriclife/a/earlymammals.htm

Filed under Dierkunde, GEOLOGIE, Paleontologie, zoogdieren Tagged with BIOLOGIE, EVOLUTIE, evolution, inhoudstabel evodisku WP

Locked- in en bewustzijn

augustus 8, 2013 3 reacties

← BREIN EN EVO

Brein en bewustzijn.docx (1.2 MB) <— archief

COMA.docx (82.3 KB) <— archief

COGNITIE.docx (124 KB) <— archief

14/08/13

Luikse wetenschappers brengen hersenactiviteit comapatiënten in kaart

Wetenschappers van de universiteit van Luik hebben een wiskundig systeem uitgewerkt om de hersenactiviteit van comapatiënten in kaart te brengen.

Ze doen dat door de complexiteit van de hersenrespons op magnetische impulsen op te meten. De resultaten worden deze week gepubliceerd in het tijdschrift Science Translational Medicine.

Momenteel wordt het bewustzijn van patiënten vooral gedetecteerd door fysieke responsen op stimuli en opdrachten, zoals het openen van de ogen of het bewegen van een hand.

Veel patiënten zijn echter volledig verlamd, maar wel bij bewustzijn en voor een deel onder hen blijft dat onopgemerkt.

Volgens onderzoeker Steven Laureys, van de Coma Science Group in Luik, heeft veertig procent van de patiënten die nu als vegetatief worden gediagnosticeerd nog een minimaal bewustzijn.

Daarom wordt al gebruik gemaakt van magnetische impulsen, maar de Luikse onderzoekers hebben een nieuwe manier gevonden om de resultaten daarvan te interpreteren. Het komt erop neer dat de ze complexiteit analyseren van het antwoord dat het brein formuleert op een impuls. Dat wordt in een wiskundige index gegoten, zodat een duidelijke indeling van patiënten kan worden gemaakt.

De index loopt van 0 tot 0,7 en kan onderscheid maken tussen slaap, verdoving en coma.

Onder 0,3 is er geen vorm van bewustzijn.

Een deel van de comapatiënten krijgt aanvankelijk een verkeerde diagnose. Ze lijken te leven als een kasplantje, en zo worden ze ook behandeld.

In 2002 is de diagnostiek van comapatiënten aanzienlijk verfijnd, en sindsdien weten we dat veel comapatiënten zich bewuster zijn van zichzelf en hun omgeving dan aanvankelijk werd gedacht.

Lange tijd werden alle vormen van coma op één hoop gegooid. Iedereen die niet of nauwelijks reageerde, werd “comateus” genoemd.

Sinds kort weten we dat er grote verschillen zijn in bewustzijnsniveaus, en dat we soms zelfs kunnen communiceren met patiënten waarvan aanvankelijk gedacht werd dat ze volkomen buiten bewustzijn waren

Bekijk hier een uitgebreid interview met comaspecialist Steven Laureys.

Interview met comaspecialist Steven Laureys from VPRO on Vimeo.°

Misvattingen over coma

brein & gedrag

Er bestaan veel misvattingen over coma. Coma, vegetatieve toestand, minimaal bewustzijn en locked-in syndroom worden nog wel eens door elkaar gehaald. Maar wat is precies het verschil?

Bewustzijn bestaat uit twee componenten: wakker zijn (de patiënt vertoont een dag- en nachtritme) en bij bewustzijn zijn (weten waar je bent en wat er om je heen gebeurt). Deze twee componenten bepalen het onderscheid tussen de verschillende toestanden van comapatiënten. Er bestaat (nog) geen machine die het bewustzijn objectief kan meten. Daarom moet een dokter aan de hand van klinische testjes die hij aan bed uitvoert, inschatten in welke toestand een patiënt zich bevindt.

Coma: niet wakker, geen bewustzijn
Coma is de enige toestand die de naam ‘coma’ mag krijgen en duurt minstens een uur, anders heet het flauwvallen. Patiënten in coma zijn buiten bewustzijn en hebben geen besef van wat er om hen heen gebeurt. Ze hebben hun ogen dicht en lijken te slapen maar ze zijn niet wakker te krijgen en ze hebben geen dag- en nachtritme. Soms reageren ze wel op pijnprikkels. Alle comapatiënten worden binnen vier weken wakker en openen hun ogen. Soms komt het voor dat de patiënt, ondanks de geopende ogen, niet bij bewustzijn is, dan bevindt de patiënt zich in ‘vegetatieve toestand’.

Vegetatieve toestand: wakker, maar niet bewust
Een voorbeeld van een patiënt in vegetatieve toestand was de Amerikaanse Terri Schiavo die in maart 2005 veel in het nieuws was door de strijd rond het staken van haar sondevoeding. Patiënten in vegetatieve toestand kunnen spontaan, of na stimulatie, de ogen openen en vertonen een dag- en nachtritme. De patiënten zijn zich niet bewust van zichzelf of van hun omgeving. Dit wordt ook wel ‘wakker onbewustzijn’ genoemd. Alle reacties van de patiënten zijn reflexmatig en niet doelgericht.

Minimale bewustzijnstoestand: wakker, minimaal bewust
Sinds 2002 onderscheiden artsen een nieuwe toestand: de minimale bewustzijnstoestand. Patiënten in minimaal bewuste toestand vertonen minimale, maar duidelijke gedragsreacties waaruit blijkt dat ze enigszins bewust zijn van zichzelf en van hun omgeving. Je kunt dan denken aan oogvolgbewegingen, het reageren op vragen met geluid of bewegingen of het opvolgen van eenvoudige opdrachten: ‘pak mijn hand’. Het gaat om doelgericht gedrag dat de patiënt bewust uitvoert en wat de patiënt kan herhalen. De arts moet zeker weten dat het geen toeval is dat de patiënt zijn arm uitsteekt als de arts daarom vraagt.

Locked-in Syndroom: wakker, bewust maar bewegingsloos
Locked-in patiënten zijn wakker en zich volledig bewust van hun omgeving maar ze kunnen zich niet of nauwelijks bewegen. Ze zijn als het ware opgesloten in hun eigen lichaam. De enige communicatiemogelijkheid is vaak via oogbewegingen. Jean-Dominique Bauby, de schrijver van het boek en de gelijknamige film ‘the divingbell en de butterfly’, was een locked-in patiënt. Hij heeft het boek geschreven door enkel te knipperen met zijn linkeroog. Zijn logopediste las de letters van het alfabet op en Bauby knipperde dan met zijn oog als ze bij de letter was die ze moest opschrijven. Letter voor letter is zijn boek ontstaan.

Waar zit het bewustzijn?
Een nieuwe manier om te zien in welke toestand een patiënt zich bevindt, is met behulp van een PET-scan. Een PET-scan geeft het energieverbruik in de hersenen weer, hoe roder hoe meer activiteit er plaats vindt (onderstaand figuur). Een vegetatieve patiënt laat totaal geen activiteit laat zien in de zogenaamde mediale posterior cortex (wit omcirkeld gebied). Dit gedeelte van de hersenen is waarschijnlijk betrokken bij het bewustzijn. De locked-in patiënt laat veel meer activiteit zien op die plek en een minimaal bewuste patiënt zit daar tussen in.
Toch is het niet zo makkelijk om op basis van alleen een hersenscan de klinische toestand van een patiënt te bepalen. De grens tussen de verschillende toestanden is lastig vast te stellen. Daarom wordt de scan alleen nog gebruikt als aanvulling op de klinische testjes waarmee een arts bepaalt hoe bewust een patiënt zich is van zijn omgeving.

Door: Floor Borlée

Locked-In Syndroom

dinsdag 24 november 2009 (DIM)

Het Locked-In Syndroom (LIS) is een zeldzame aandoening die gekenmerkt wordt door verlamming van romp en ledematen, en verlies van de spraak- en slikfunctie. LIS kan zich manifesteren na een ongeval of als gevolg van een beroerte of ziekte. ‘Locked-in betekent letterlijk dat de patiënt gevangen zit in zijn lichaam’, zegt professor Vincent Thijs, neuroloog aan het UZ Leuven.

Er zijn twee soorten. Bij de klassieke vorm van LIS kan de patiënt nog met zijn ogen bewegen en zo communiceren. Bij de recent ontdekte ‘totale’ LIS kan de patiënt zelfs dát niet.

‘Begrijpelijk dat men er in zulke situaties van uitgaat dat de patiënt in een coma verkeert. Er is geen klinische methode om vast te stellen dat iemand aan totale LIS lijdt.’De patiënt lijkt in een coma, maar in werkelijkheid is hij volledig bij bewustzijn. Hij hoort en ziet alles; hij kan alleen niet reageren.

Thijs: ‘Stel je voor hoe verschrikkelijk zoiets moet zijn. Je familie praat over je hoofd heen, met artsen wordt in jouw nabijheid over je toestand gepraat, over therapieën, soms zelfs over euthanasie.’Voor LIS-patiënten is een zekere revalidatie mogelijk. Met onder meer ergotherapie, kinesitherapie en logopedie en psychologische ondersteuning kunnen patiënten (soms) hun hoofd opnieuw bewegen en/of praten. Met technische middelen slagen LIS-patiënten er doorgaans wel in met hun omgeving te communiceren.

Thijs: ‘Het kan paradoxaal klinken, maar de meeste LIS-patiënten vinden dat hun leven toch nog een behoorlijke kwaliteit heeft.’

http://www.locked-in.be/

http://en.wikipedia.org/wiki/Locked-in_syndrome

http://nl.wikipedia.org/wiki/Locked-in-syndroom

Locked-in-syndroom /PSEUDOCOMA

ICD-10	G 46.3
ICD-9	344.81
MeSH	D011782

Het locked-in-syndroom of pseudocoma is een neurologische aandoening waarbij bijna alle communicatiemogelijkheden van de patiënt zijn weggevallen waardoor het lijkt alsof hij comateus is. Andere benamingen zijn de-efferente toestand en cerebromedullospinale disconnectie.Het is een aandoenig van het voorste deel van de pons in de hersenstam die meestal wordt veroorzaakt door een infarct ten gevolge van een trombose van de arteria basilaris of soms door een trauma. De tractus corticobulbaris, tractus corticospinalis, nervus abducens en nervus facialis vallen hierdoor tweezijdig uit. De patiënt kan niet spreken en kan zich ten gevolge van tetraplegie geheel niet bewegen. Hij kan echter wel geluiden waarnemen en als de ogen zijn geopend kan hij ook zien. De willekeurige verticale oogbewegingen zijn meestal echter wel intact gebleven, waardoor men met de patiënt kan afspreken dat hij op vragen met ‘ja’ of ‘nee’ kan antwoorden door de ogen naar boven of naar beneden te bewegen of te knipperen.

Film

De Franse film Le scaphandre et le papillon geeft het waargebeurde verhaal van Jean-Dominique Bauby weer, een succesvolle redacteur die na een beroerte aan het locked-in-syndroom lijdt. In de film toont men hoe Jean-Dominique een boek schrijft met behulp van het ESARIN-alfabet.

De oorzaken zijn meestal:

– Een herseninfarct in de hersenstam (pons). Een bloedpropje verhinderd de doorbloeding van het deel van de hersenen die de signalen verstuurt naar het ruggenmerg.Dit wordt ook wel een CVA genoemd (CerebroVascular Accident).Wanneer het een TIA betreft (Transient Ischaemic Attack: kortdurende verstopping van de bloedvaten) dient men rekening te houden met een mogelijke CVA in de toekomst.– Een hersenbloeding, spontaan ontstaan door een zwakke aderwand of na een ongeval. – Een hoge dwarslaesie.

http://bps-research-digest.blogspot.be/2009/07/detecting-consciousness-in-totally.html

Steven Laureys – ‎2005

http://www.coma.ulg.ac.be/papers/LIS/2005_PBR_vol150_495_511

.pdf

Virginie is begin twintig als ze na een herseninfarct in een diepe coma raakt. Enkele jaren later ontdekken artsen dat de jonge vrouw volledig bij bewustzijn is. Virginie heeft het locked in syndroom. Ze is niet in staat om zich te bewegen, en kan alleen met oogbewegingen aangeven wat ze denkt.

http://www.coma.ulg.ac.be/

Het locked-in syndroom

november 2005 door Dagmar van der Neut

http://www.psychologiemagazine.nl/web/Artikelpagina/Het-lockedin-syndroom.htm

Het locked-in syndroom is een zeldzame neurologische aandoening die veroorzaakt wordt door een ongeluk of een infarct in de hersenstam. . (bijvoorbeeld ) Een propje bloed zette zich vast in zijn hersenstam. De toevoer van bloed naar het deel van de hersenen dat bewegingen aanstuurt, wordt volledig geblokkeerd. Een locked-in patiënt raakt hierdoor totaal verlamd. Hij kan niet meer slikken en niet meer spreken.

Geestelijk is er echter helemaal niets mis. En alle zintuigen zijn ook nog intact. De patient met herseninfarcten voelt dus pijn, jeuk, aanraking, verdriet en woede nog net als voorheen. Alleen kan hij niemand vragen even te krabben, niemand waarschuwen als hij pijn heeft, en zijn woede of angst kan hij niet uitschreeuwen.

Radeloosheid
Vlak na de laatste beroerte weet niemand of de patient geestelijk nog helemaal in orde is. Alleen zijn huisgenoten kunnen het vermoeden.

‘Ik zag aan hem dat hij alles hoorde wat ik zei. Ik zag het aan zijn ogen. Een ander zou het niet hebben kunnen zien, maar wij waren toen 32 jaar samen. Dus je kent elkaar, hè? Ik zag de angst in zijn ogen. De radeloosheid. De ogen zeggen alles. Nu nog.’

Jeanine begint aan de tergend langzame ontdekkingstocht naar de geestelijke vermogens van haar man. Ze pakt een A4’tje met het alfabet en plaatst het voor Rolands gezicht. Langzaam beweegt ze met haar vinger langs de letters. Als ze bij de goede letter komt, dan moet Roland knipperen. ‘Hoe voel je je,’ is Jeanines eerste vraag.

Haar vinger glijdt langs de letters: O… P… Q… R… Roland knippert. ‘R’, schrijft Jeanine op. L… M… O… Roland knippert. Q… R… S… T… ‘T’, is de laatste letter.

‘Rot’ is het eerste wat haar echtgenoot tegen haar zegt. Met drie knipperingen van zijn ogen.

Vanaf dat moment vecht Jeanine om haar echtgenoot weer thuis te krijgen. Vijf jaar na zijn laatste beroerte woont Roland inderdaad thuis, en proberen ze zo goed en kwaad als het gaat een normaal leven op te bouwen. Om dat mogelijk te maken, is hulp van zijn twee kinderen en een legertje vrijwilligers onontbeerlijk. Hij heeft continu zorg nodig.

‘WELKOM’, zegt een vreemde blikken stem. Roland Boulengier zit in de huiskamer van zijn woning in het Belgische St-Genesius-Rode.

De stem is van Lucy, de computer waarmee Roland heeft leren communiceren. Een laserstraaltje schijnt vanaf de zijkant van zijn hoofd op een elektronisch toetsenbord. Na jarenlange bewegingstherapie kan Roland zijn hoofd een beetje bewegen. Met die kleine bewegingen stuurt hij de laserstraal van letter naar letter, en typt hij een korte zin. Die spreekt computer Lucy vervolgens uit. Weliswaar traag, en zonder kleur of intonatie, maar Roland kan weer praten!

‘Laat hem toch afkoppelen!’
Piep… piep… piep… Elke keer als de laserstraal een letter aanslaat, klinkt een piepje.

Is een leven als locked-in zo erg als gezonde mensen denken?

‘IS NACHTMERRIE’, spreekt computer Lucy emotieloos. Roland kijkt me strak aan. Er valt een stilte. Dan typt hij verder. Een minuut later volgt:

‘MAAR MOET ER PROBEREN HET BESTE VAN TE MAKEN’. ‘LUKT NIET ELKE DAG’.

Communiceren gaat erg langzaam. Roland typt:

‘BEN GEDULDIGER GEWORDEN UIT NOODZAAK’. In zijn ogen verschijnt een twinkeling. Enige zelfspot is hem niet vreemd.

‘ZOU ALLANG DOOD MOETEN ZIJN’, typt Roland. ‘MEN HEEFT MIJ AL WILLEN EUTHANASEREN’.

Helemaal in het begin, toen hij alleen nog met zijn ogen kon knipperen, bespraken de artsen euthanasie met Jeanine. Rolands situatie was uitzichtsloos, zeiden ze.

Als zich nog een complicatie zou voordoen, mochten ze ‘afkoppelen’, zoals dat heet. Maar Jeanine wilde daar nog niet aan.

’s Nachts hoorde Roland twee verpleegsters over hem spreken. Het was toch duidelijk dat het nooit meer wat zou worden met hem, zeiden ze.

Ze begrepen zijn vrouw niet: hij zou maar een blok aan haar been zijn. ‘Waarom laat ze hem niet afkoppelen?’

Jeanine: ‘De volgende morgen zag ik de angst in zijn ogen. Ik pakte het letterblad en toen kwam het verhaal er in stukken en brokken uit. Hij was zo bang! Men spreekt gewoon over zijn hoofd heen. Hij hoort, ziet en voelt alles. Maar hij kan niets doen en er niets van zeggen!’

Jeanine kwam via internet in contact met een Nederlandse locked-in: Wim Tusveld. Die maakte haar duidelijk dat leven met locked-in syndroom mogelijk is. Dat stimuleerde haar om voet bij stuk te houden. Roland en Jeanine vermoeden dat veel andere locked-ins in die beginfase bij hun volle bewustzijn sterven, omdat anderen over hun leven oordelen.

Toch zijn er ook voor Roland en Jeanine grenzen. ‘AFSPRAAK IS DAT ALS HAAR IETS OVERKOMT, IK ERMEE STOP’, typt Roland. ‘ZOU WEGKWIJNEN IN INSTELLING’.

En als Roland blind wordt, hoeft het van hem ook niet meer. ‘ZOU NOG HULPELOZER ZIJN. ZOU NIETS MEER KUNNEN’. In België kan men euthanasie aanvragen via de arts. Een speciaal team oordeelt dan of iemands leven nog de moeite waard is.

Maar voorlopig is dat nog niet aan de orde. ‘LEVEN IS EEN TE MOOI GESCHENK OM MEE TE SOLLEN’, schrijft de gelovige man.

Roland geniet van de goede momenten die er nog zijn. Een boswandeling, een vakantie aan zee. ‘ICH BIN EIN MENSCH GEWESEN. DAS HEISST EIN KA¨MPFER SEIN’, citeert hij Goethe. ‘MOET BLIJVEN HOPEN EN VECHTEN TOT HET NIET MEER KAN’.

Leren eten
En vechten doet hij. Een paar keer per week krijgt hij bewegingstherapie. Zijn verlamde spieren moeten soepel en getraind blijven om pijn te voorkomen, en voor het geval dat hij spontaan herstelt – dat gebeurt immers een enkele keer.

Dus worden Rolands ledematen gerekt en bewogen, wat moeilijk en vaak pijnlijk is. Ook zijn longen moeten getraind worden, want zelfs ademhalen is niet vanzelfsprekend. Vijf keer in de week krijgt hij logopedie. De logopediste probeert zijn kaakspieren soepel te maken. Hij krijgt nu zelfs botox in zijn kaak gespoten. Roland wil uiteindelijk dolgraag weer zelfstandig kunnen eten, maar dan moet hij leren slikken en zijn tongspieren leren gebruiken. Nu gaat eten via een maagsonde (‘dat vervloekte eetzakje’, volgens Roland). Af en toe hangt Jeanine een soort buideltje in zijn mond met een klein beetje vlees of groente, zodat hij nog eens iets kan proeven.

De mimiek in zijn gezicht is een heel klein beetje teruggekomen, volgens Jeanine omdat hij de eerste tijd zijn emoties niet kon bedwingen. ‘Bij een trieste film weende en weende hij. Vroeger deed hij dat nooit. Hij was een harde man. Opeens moest hij ook om het minste of geringste lachen. Eigenlijk is dat zijn geluk geweest.’

Ook het schrijven gaat steeds beter. In het begin was vijf minuten typen het maximum. Nu kan hij uren achtereen op zijn computer werken. Hij schreef zelfs twee boekjes over zijn ziekte. Het is zijn lust en zijn leven geworden, schrijft hij in zijn laatste boek: ‘Alles is mij afgenomen, maar schrijven kan ik nog. Het is zowat mijn enige manier van bestaan. Zonder dat ben ik niet veel meer dan een stuk vlees. (…) Ik vraag mij af of het zonder dit schrijven allemaal wel zou lukken. Of de put waarin ik zit niet te diep zou worden. Een put waarin iedereen mij vergeet. De totale leegte. Het niets.’

Met het schrijven wil Roland ook een boodschap overbrengen: een van hoop. ‘ALS ER GEEN HOOP MEER IS DAN STOPT ALLES’, typt hij. Uit onderzoek blijkt dat er aan de rechterhelft van zijn hersenstam geen blijvende schade is. Eén kant van zijn lichaam zou dus misschien na heel veel training weer kunnen gaan functioneren, als andere bloedvaten het transport overnemen – althans, dat hopen Roland en Janine.

Nooit meer een knuffel
Roland voelt zich ook verplicht te vechten vanwege zijn familieleden, die hun hele leven voor hem hebben omgegooid. Zijn kinderen raakten zelfs hun partners kwijt, omdat die niet begrepen dat ze zoveel tijd in hun vader wilden steken. ‘MOET OOK REKENING HOUDEN MET VROUW DIE ALLES VOOR MIJ HEEFT OPGEGEVEN’, zegt Roland. Jeanine zegde haar baan op en zorgt nu fulltime voor haar man.

‘Ja’, zegt Jeanine zacht. ‘Ik denk dat ik eigenlijk voor hem leef en hij voor mij.’

Geestelijk groeiden de twee sterker naar elkaar toe. Hoewel het niet makkelijk is. ‘Als ik hem iets wil vragen, krijg ik er één woordje uit. Vroeger zouden we een heel gesprek gehad hebben,’ zegt ze. ‘Op een gegeven moment ga je er tegenop zien wat te vragen, omdat het zo’n inspanning is.’

Lichamelijk contact is er nauwelijks meer. Roland kan zijn vrouw nooit meer omhelzen. ‘O, ik mis dat,’ verzucht Jeanine. ‘Iedereen zit er wel eens doorheen. Als je elkaar dan even kunt vastpakken, gaat het al een stuk beter. Maar dat kan niet, hè. Als ik hem vastpak, krijgt hij juist op dat moment een hoestbui. ’s Avonds wordt Roland in bed gepositioneerd. Op de millimeter. Dan mag niemand meer aan hem komen, want het minste of geringste zorgt ervoor dat hij niet meer goed ligt en dan kan hij niet slapen.

Ik zeg wel eens: ik zou zo graag bij je komen liggen, maar dat kan niet. Er is geen plaats voor mij in zijn bed.’ Even zwijgt ze. Dan zegt ze zacht: ‘Eigenlijk moet je wel veel missen, hoor.’ Maar dan: ‘Veel mensen hebben mij gevraagd: waarom blijf je bij hem? Maar ik heb daar nooit over nagedacht. Ik hou van hem. We waren altijd een goed koppel.’

‘HET DENKEND RIET VAN PASCAL’, zegt computer Lucy opeens.

De Franse filosoof Blaise Pascal vergeleek de mens met een rietstengel. Zo zwak dat hij makkelijk verpletterd kan worden. Maar omdat hij zich bewust is van zijn kwetsbaarheid en kan denken, redeneerde Pascal, is hij sterker dan hetgeen hem kan vernietigen. Na een minuut typen vult Roland aan: ‘EEN RIETSTENGEL BUIGT, MAAR BREEKT NIET’. Zoals hij in zijn boek schrijft: ‘Mijn lichaam zit vast, maar mijn geest blijft vrij.’

Bij patiënten met het locked-in syndroom is het neurologisch centrum bij de pons (een gebiedje in de hersenstam) uitgeschakeld. De oorzaak is meestal een hersenstaminfarct: een bloedpropje dat zich vastzet en de bloedtoevoer blokkeert. De patiënt raakt vrijwel totaal verlamd en moet vaak langdurig kunstmatig worden beademd en gevoed.

De meeste locked-ins hebben geen schade opgelopen in de rest van het brein. Ze beschikken vrijwel altijd nog over alle zintuigen en hun denkvermogen, maar spreken is niet meer mogelijk: communiceren lukt alleen met de ogen. Slechts in een heel enkel geval komt geheel herstel voor.

Omdat leven op deze manier ondraaglijk lijkt, bespreken veel artsen euthanasie met de patiënt en zijn familie.

De Duitse neurowetenschapper Niels Birbaumer zet vraagtekens bij de aanname dat de levens van locked-in patiënten niet meer de moeite waard zijn.

Hij ontwikkelde een machine die een stem moet geven aan patiënten. Zijn ‘Thought Translation Device’ (TTD) zet hersenactiviteit om in computercommando’s. Hij toonde al aan dat een patiënt op deze manier kon leren typen. Het systeem is nog in ontwikkeling, maar uiteindelijk moeten patiënten met hun gedachten een cursor kunnen sturen, kunnen internetten of bijvoorbeeld kunnen schaken op de computer.

Uit onderzoek van Birbaumer blijkt dat ernstig verlamde patiënten weliswaar meer depressieve klachten hebben dan gezonde mensen, maar lang niet zo ongelukkig zijn als mensen met een klinische depressie.

95 Procent van de patiënten die locked-in raken, weigeren kunstmatige beademing op advies van hun arts, en sterven dus vanwege wat de Duitse neurowetenschapper ‘een vooroordeel’ noemt.

‘Mensen hebben een enorm aanpassingsvermogen,’ aldus Birbaumer. ‘Zolang ze kunnen communiceren, kan de kwaliteit van leven, zelfs in deze extreme toestand, hoog blijven.’

°

23 jaar opgesloten in eigen lijf

24-11-09

– 23 jaar lang lag Rom Houben gevangen in zijn eigen lichaam. Bewust van wat er om hem heem gebeurde maar niet in staat om te reageren of iemand te vertellen dat hij niet in coma lag, maar verlamd was.

Na een zwaar auto-ongeluk in 1983 stelden doktoren vast dat Rom Houben (43) uit het Limburgse Riemst in coma lag. Niets blijkt minder waar. Houben blijkt de hele tijd bij bewustzijn te zijn geweest. Pas nadat neuroloog Steven Laureys van de Universiteit van Luik in 2006 officieel had vastgesteld dat Houben ‘er nog was’ maar zat opgesloten in zijn lichaam – het ‘locked-in-syndroom’ – kon de weg naar herstel beginnen.

Volgens neuroloog Audrey Vanhaudenhuyse, die veel met Houben aan zijn herstel heeft gewerkt, is het locked-in-syndroom een toestand waarin ‘je in een bed ligt en je wil bewegen en spreken maar hier niet toe in staat bent, ondanks dat jij en je hersenen in orde zijn’.

De ontdekking wordt nu pas naar buiten gebracht door een publicatie over gevallen waarin patiënten ten onrechte als comateus bestempeld worden. Hoewel een fout van 23 jaar ongebruikelijk is, wordt er volgens het onderzoek te vaak de verkeerde diagnose gesteld bij patiënten in een bewusteloze staat.

Houben communiceert nu via een vinger en een touchscreen op zijn rolstoel. In gesprek met de Franstalige zender RTBF beschrijft Houben hoe hij zich voelde gedurende zijn 23 jaar gevangenschap in zijn eigen lichaam. ‘‘Compleet machteloos. In het begin was ik zo kwaad, daarna leerde ik om ermee te leven.”

Gedurende Houbens twee verloren decennia was zijn zicht slecht, maar kon hij de doktoren, zusters en bezoekers naast zijn bed wel horen en aanraking door een familielid of dokter ook voelen. Houben zegt dat hij in 1997 kon horen dat zijn familie hem vertelde dat zijn vader overleden was, maar hij was niet in staat om emoties te tonen.

”We zijn altijd alles blijven vertellen tegen onze Rom,” zegt moeder Josephina (73) in gesprek met Het Laatste Nieuws. De familie is al die tijd blijven zoeken naar specialisten die Houben konden helpen.

Na de diagnose door Laureys begonnen familie en doktoren te zoeken naar mogelijkheden tot communicatie met Houben. De doorbraak kwam toen Roms zus op tv zag hoe locked-in-patiënten soms kunnen communiceren door een computer via een voetpedaal te bedienen. Toen Houben zijn eerste woorden ‘Ik ben Rom’ op het scherm deed verschijnen, kreeg iedereen die rond het bed stond tranen in de ogen. Nu, na veel oefening, communiceert Houben met hele zinnen en is hij zelfs begonnen met het schrijven van een boek.

”Ik ben enorm blij dat ik nu weer contact kan maken, dat ik mezelf eindelijk kan tonen. Leven heeft voor mij een nieuwe dimensie gekregen. 43 jaar na mijn geboorte werd ik een tweede keer geboren.’‘

Communicatie met locked-in-patiënten

5/08/13 – 19u56 Bron: Belga

De techniek meet de grootte van de pupillen.

Luikse wetenschappers hebben samen met buitenlandse collega’s een nieuwe techniek ontwikkeld om te communiceren met zogenaamde locked-in-patiënten.Die mensen zijn nog steeds bij bewustzijn, maar alle communicatiemiddelen zijn weggevallen.

De techniek combineert hoofdrekenen met de omvang van de pupillen van de patiënt.

Het mooie is vooral dat training of aanpassingen – naargelang de patiënt – overbodig zijn om het antwoord op ja-neenvragen te decoderen. Bovendien lijkt de techniek ook geschikt om het bewustzijn van patiënten na te gaan, zo blijkt uit het rapport dat vandaag verscheen in het vakblad Current Biology.De techniek baseert zich op de omvang van de pupillen van een patiënt. Zoals bekend verandert die bijvoorbeeld bij emotionele veranderingen, maar onderzoek wees al uit dat ook andere hersenactiviteit invloed heeft op de pupillen.Hoofdrekenen
In dit geval blijkt hoofdrekenen erg nuttig. Zo meet een camera de pupillen van de patiënt terwijl die ja-neenvragen krijgt voorgeschoteld. Op een groot scherm verschijnt vervolgens eerst “ja” en nadien “neen”, telkens vergezeld van een rekensom. Door de patiënten te vragen enkel aan het rekenen te slaan wanneer het juiste antwoord op de vraag verschijnt, konden de onderzoekers die antwoorden ontcijferen.Het team wetenschappers omvat naast Steven Laureys en Camille Chatelle van de Université de Liège onderzoekers uit Duitsland, Australië en de VS.

http://gocognitive.net/interviews/communicating-locked-patient

°24/02/11

Meeste patiënten met Locked-In syndroom zijn toch gelukkig ?

Uit een onderzoek van de Universiteit van Luik blijkt dat een meerderheid van de van de patiënten met een Locked-in-syndroom zich gelukkig voelt. Dat schrijven de onderzoekers donderdag in het medisch tijdschrift British Medical Journey.

Patiënten met het Locked-in-syndroom zijn verlamd over het hele lichaam en beschikken nauwelijks over communicatiemogelijkheiden, terwijl hun bewustzijn wel bewaard is gebleven. Klassiek beperkt hun contact zich met de buitenwereld door het knipperen met de ogen of een codetaal.Aan de hand van de ACSA-score (Anamnestic Comparative Self-Assesment) werd 168 Franse patiënten gevraagd om hun persoonlijke levenskwaliteit te plaatsen tegenover de beste en slechtste periode die ze ooit meemaakten. De scores lopen uiteen van +5, wat betekent dat de mensen zich even goed voelen als in de beste periode van hun leven, tot -5, wat betekent dat ze zich even slecht voelen als in de slechtste periode van hun leven.Euthanasie
Van de 65 bruikbare antwoorden zeiden 57 patiënten dat ze zich zeer goed voelden (+3), 18 voelden zich niet gelukkig (-4). Die laatste groep kampte met angstgevoelens, de beperkte mogelijkheden om aan het gemeenschapsleven en activiteiten deel te nemen en de onmogelijkheid om te spreken.Toch wilde 58 pct niet gereanimeerd worden in het geval van een hartstilstand en 7 pct vroeg om euthanasie. De onderzoekers besluiten dat er meer palliatieve zorg nodig is, maar patiënten die getroffen worden door het syndroom moet duidelijk gemaakt worden dat er een grote kans is dat ze terug geluk ervaren en een zinvol leven kunnen leiden. Hoe langer patiënten met het syndroom leven, hoe meer kans ze maken om opnieuw geluk te ervaren.
Het onderzoek werd gefinancierd door het Fonds voor Wetenschappelijk onderzoek en de Europese Commissie. (belga/mvl)

http://phys.org/news/2011-02-locked-in-patients-happier-thought-.html

Neurologie

Filed under Biologie, Brein en evo Tagged with BIOLOGIE, inhoudstabel evodisku WP

← Oudere berichten

Wetenschappelijke methode

OVER DE HERHAALBAARHEID VAN WETENSCHAPPELIJK TOETSEN

Siger schreef:

Volgens mij eist de wetenschappelijke methode dat onderzoek herhaald wordt, niet (per sé) het fenomeen dat onderzocht wordt. Soms worden de ruwe data van een eenmalig fenomeen herhaaldelijk onderzocht (bijvoorbeeld evolutie in een laboratorium), soms kan ook het eenmalig fenomeen herhaaldelijk onderzocht worden (bijvoorbeeld het het ontstaan van alpiene gebergten).

QABOUTER schreef ;

" ....In het plaatje hieronder( klik erop voor een vergroting ) is te zien hoe de WETENSCHAPPELIJKE METHODE wetenschappelijk methode hoort te werken. Je ziet iets, dan stel je over het waargenomen fenomeen een hypothese op. De gestelde hypothese wordt met gedachte- en fysieke experimenten getoetst. Vele malen. Als hij ook maar één maal faalt moet de hypothese aangepast worden. Dan begint het testen van de hypothese opnieuw. Dezelfde experimenten moeten herhaald worden en daarna moeten nog extra experimenten gedaan worden. En geen enkele keer mag de hypothese falen in haar verklaring van de observaties tijdens het experiment. Vervolgens wordt de hypothese pas een theorie. Geen voldongen feit nog, maar een theorie. Een theorie heeft bewezen in haar kinderlijke hypothesetijd sterk te staan. Een theorie wordt wederom vele malen getoetst middels experimenten. De theorie moet álle experimenten kunnen doorstaan. Doorstaat hij deze niet moet er een nieuwe hypothese gemaakt worden en kan de theorie komen te vervallen. Daarvoor in de plaats moet dan een nieuwe theorie komen. Pas nadat een theorie lange tijd is getoetst en er duidelijk verklaarbare wetmatigheden ontdekt zijn, die alle experimenten en resultaten volledig kunnen verklaren, kunnen deze als wetmatigheden beschreven worden. Dan kan nog altijd dit weer vervallen doordat wetenschappelijke experimenten aantonen dat de natuurwet niet alle werkelijkheid kan verklaren. Maar een hypothese moet wel heel sterk groeien, kan het een theorie wegbeuken, en een theorie moet een grote jongen/meid worden voordat het een wet kan kraken. ..."

	tsjok45 op Wetenschap 2013- 2014…
	Peter van Velzen op Wetenschap 2013- 2014…
	Wetenschap 2013- 201… op INHOUD L/M/N
	CHIRALITEIT \| Tsjok… op INHOUD CHEMIE
	INHOUD CHEMIE \| Tsjo… op CHIRALITEIT
	CHIRALITEIT \| Tsjok… op ABIOGENESIS UPDATES
	tsjok45 op Steenkool en aanverwanten
	ad roest op Steenkool en aanverwanten
	tsjok45 op Steenkool en aanverwanten
	ad roest op Steenkool en aanverwanten
	AUTISME en aanverwan… op BREIN EN EVO
	BREIN EN EVO \| Tsjok… op AUTISME en aanverwant ged…
	Klimaatveranderingen… op INHOUD Gaia Millieu…
	INHOUD Gaia Millieu… op Klimaatveranderingen vanaf 201…
	FILOVIRUSSEN \| Tsjok… op Borna virus

Kernwoorden

Vervorming van ruimte en tijd in een zwart gat

Honderden zwarte gaten 27/10/07 –

Satelliet vindt miljoenen zwarte gaten

Met een Amerikaanse satelliet hebben sterrenkundigen ongeveer 2,5 miljoen kolossale zwarte gaten in het heelal gevonden.

IRAS

Astronomen weten nu ‘alles’ van het zwart gat dat deel

uitmaakt van de dubbelster Cygnus X-1

Voor het eerst is het astronomen gelukt om een volledige beschrijving te geven van een zwart gat.

Cygnus X-1

Elektrische lading

Kleinste zwarte gat ooit ontdekt

Grootste zwarte gaten ooit ontdekt

Grootste zwarte gat eet van twee walletjes

Superzwaar zwart gat blaast stof weg

Superzwaar Zwart gat laat sterren ontstaan

– De laatste tijd zijn de superzware zwarte gaten in de kernen van sterrenstelsels nogal eens beschuldigd van het afbreken van het stervormingsproces in hun omgeving.

Weggeblazen

Eerste middelzware zwarte gat ontdekt

Zwarte gaten vertonen vaker activiteit dan gedacht

Waarnemingen met een wereldwijd netwerk van radiotelescopen hebben laten zien dat de zwarte gaten in de kernen van verre sterrenstelsels vaker actief zijn – en daardoor groeien – dan werd gedacht.

Westerbork

Lees ook

Zwart gat bij Zwaan 7.800 lichtjaar ver van Aarde

Lees ook

Zwarte gaten in onze Melkweg

Zwart gat in onze Melkweg is even hyperactief

Zwart gat in Melkweg is dol op asteroïden

Nieuw zwart gat ontdekt in onze Melkweg

Zwart gat in onze Melkweg is geen grote slokop

Bizar sterrenstelsel levert nieuwe inzichten in actieve zwarte

gaten

°

Mercian 2004 v16 p043 Leedsichthys problematicus, Dawn.pdf …http://www.emgs.org.uk/…/Mercian%202004%20v16%20&#8230;‎

De vis , kon ruim 16 meter lang worden. Dat hebben Schotse wetenschappers berekend.

Skeletten

Plankton

Planktonetende zeemonsters

Grote planktonfilterende beenvissen bestonden al 100 miljoen jaar voor de walvis

INHOUD G → zie onder GEOLOGIE —-> GEOLOGIE TREFWOORD

Montana Colorado

What are end moraines made of?

The Cap Sauer Esker (Illinois )

Boorkern van Rötzout © TNO-NITG

Zie ook: Halokinese Zoutkussen Zoutpijler Evaporieten 2 3 4 -fossiele

INHOUD G → zie onder GEOLOGIE —-> GEOLOGIE TREFWOORD

Dalvorming door gletsjers

Dalvorming door rivieren

DEKZAND <Een eolische zandafzetting uit de Weichselienstijd, die vrijwel heel Nederland heeft bedekt.

<Dekzand bestaat uit door de wind afgezette zanden gedurende het laatste deel van de laatste IJstijd (het Weichselien).

Opgestoven zand dat op dekzand ligt. Het grensvlak wordt gekenmerkt door de grijszwarte kleuren van een tijdens het Holoceen gevormde podzolbodem in de bovenkant van het dekzand © TNO-NITG

DISCORDANTIE Discordantie heeft betrekking op het ontbreken van continuïteit op de grens van twee laagpakketten; meestal tengevolge van een periode met erosie en eventueel vervorming (scheefstelling, plooiing).

DONK

Een donk is een hogergelegen plek in het landschap. Veelal een rivierduin of een begraven rivierduin uit de laatste IJstijd (het Weichselien) < Een rivierduin dat geheel is omgeven door (of bedekt met) jongere holocene afzettingen.

Doorlatendheid

Doorlatendheid is het vermogen van de grond om vloeistof of gas door te laten. Zie ook: Permeabiliteit

Geologie van de Jura

Primeur van complete reuzenreptielen

°

Een heel gepuzzel

Vóór Darwin

Van Trias naar Krijt

Snelle erosie

Beitels en spijkers

Bronnen en meer lezen

Lees verder

Kevermoeder verslindt om voedsel bedelende jongen

Jonge kevers van de soort Nicrophorus lopen het risico te worden opgegeten als ze te veel bedelen om voedsel, zo blijkt uit nieuw wetenschappelijk onderzoek.

Karkas

Natuurlijke selectie

ARCHEOLOGIE antropologie :

°

Plunderaars maken gebruik van chaos in Egypte om malawi museum leeg te roven

Vernielingen Timboektoe

Goddelijke opdracht

Boedha’s van Bamiyan

Abri Peryony – Summary

°

Roemeense “Pestera cu Oase ” grot

Mercian 2004 v16 p043 Leedsichthys problematicus, Dawn.pdf …http://www.emgs.org.uk/…/Mercian%202004%20v16%20…‎

Zie ook: Halokinese Zoutkussen Zoutpijler
Evaporieten 2 3 4
-fossiele